تأمین غذای جمعیت روزافزون بشر مستلزم افزایش تولیدات کشاورزی و بهره­ برداری مؤثر از اراضی مزروعی است. انسان در رقابت با آفات و بیماری­های گیاهی برای استفاده بیشتر از محصولات کشاورزی ناگزیر از استفاده از سلاح سموم کشاورزی می­باشد.این سموم مشتمل بر حشره کش­ها، کنه­ کش­ها، قارچ­ کش­ها، علف­ کش­ها، و نماتدکش­ها بوده و به صورت گاز، محلول، طعمه مسموم، پودر و گرانول مورد استفاده قرار می­گیرند. دراین پست مسمومیت زنبور عسل توسط سموم کشاورزی را بررسی می کنیم.

مسمومیت زنبور عسل توسط سموم کشاورزی

با توجه به این که زنبور عسل در مقابل اکثر سموم کشاورزی آسیب ­پذیر است و از سوی دیگر وجود کلنی­ های زنبور عسل در مجاورت باغات و مزارع برای گرده ­افشانی و تولید عسل ضروری می­باشد لذا آشنایی با اثر سموم کشاورزی بر روی زنبور عسل، عسل و سایر فرآورده­ های آن و نحوه حفاظت این حشره در برابر سموم از اهمیت ویژه ­ای برخوردار است. بهترین سموم کشاورزی آن­هایی هستند که ضمن کنترل آفات و بیماری­های مورد نظر، فاقد هرگونه اثر نامطلوب برای انسان، احشام و حشرات مفید از جمله زنبور عسل باشند، ولی چون دستیابی به این گونه سموم عملاً تا کنون امکان­پذیر نبوده ناگزیر باید روش­های محافظتی معینی را به کار گرفت.

راه­های مسمومیت زنبور عسل: زنبور عسل به طرق گوناگون دچار مسمومیت می­شود:

1. استفاده از زنبور عسل از شهد یا گرده گل­هایی که به طور مستقیم مورد سمپاشی قرار گرفته ­اند. اثر سمیت بقایای برخی از سموم برای چند روز و حتی چند هفته بر روی گیاهان باقی می­ماند.
2. استفاده زنبور عسل از شهد یا گرده گل­هایی که به طور غیر مستقیم بر اثر انتقال سموم در خلال سمپاشی توسط باد آلوده به سم شده­­ اند.
3. استفاده زنبور عسل از آب­هایی که به سموم کشاورزی آلوده شده ­اند.
4. تغذیه زنبورهای نوزاد از گرده گل­های آلوده به سم که توسط زنبور عسل جمع­ آوری و به کندو آورده شده است.

تغذیه زنبور عسل از گیاهان سمپاشی شده غالباً سبب از بین رفتن آن­ها در باغ و مزرعه و یا پس از بازگشت به کندو (قبل از تبادل شهد و گرده) می­شود که در هر حالت باعث کاهش جمعیت کندو می­گردد. بعضی سموم خطرناک که توسط زنبور به داخل کندو آورده می­شود موجب مرگ و میر تمامی جمعیت کندو اعم از نوزاد و بالغ می­گردد. سموم کشاورزی از طریق تماس مستقیم، دستگاه گوارش یا دستگاه تنفس وارد بدن زنبور عسل می­شوند. سم وارده به بدن زنبور عسل ممکن است دستگاه گوارش را فلج یا فعالیت آن­ را مختل کند که در این صورت حشره قادر به هضم و جذب مواد غذایی نبوده و بر اثر گرسنگی خواهد مرد. ممکن است سموم آلی بر روی دستگاه عصبی زنبور عسل اثر گذارند و قدرت حرکت و انجام فعالیت­های عادی از جمله یافتن غذا را از حشره سلب نماید که در این حالت نیز حشره براثر گرسنگی و از دست دادن آب بدن تلف خواهد شد.

علائم و عوارض مسمومیت:

علائم و عوارض ناشی از مسمومیت در زنبور عسل عبارتند از:

1. وجود تعداد زیاد زنبور مرده در جلو سوراخ پرواز کندو و خزیدن سایر زنبورهای بی­رمق در کف کندو و جلو سوراخ پرواز کندو.
2. از بین رفتن تمامی جمعیت کندو مشتمل بر نوزادان طی 2 تا 3 روز بر اثر مسمومیت از سموم بسیار خطرناک.
3. ایجاد بی­نظمی در فعالیت­های داخلی کندو و کاهش بازده آن.
4. تشدید رفتار تهاجمی در زنبورها.
5. ایجاد بی­حسی، فلج و رفتار غیرعادی بر اثر مسمومیت ناشی از سموم کلره و فسفره.
6. بالا آوردن محتویات معده بر اثر مسمومیت ناشی از سموم فسفره.
7. عدم تشخیص افراد خودی توسط زنبورهای محافظ و در نتیجه ورود زنبورهای غارتگر به کندو و تاراج آن­ها.
8. وقفه یا کاهش در تخم­گذاری ملکه و حتی از بین رفتن آن (که در صورت عدم جایگزینی سریع توسط ملکه جدید، زنبورهای کارگر تخم­گذار ظاهر و در نتیجه تمامی افراد کلنی از بین خواهند رفت).

اقدامات حفاظتی:

در اجرای عملیات حفاظت زنبور عسل در مقابل سموم کشاورزی هم زارعین و باغداران و هم زنبورداران، علاوه بر دولت، نقش عمده­ای دارند.

الف – نقش زارعین و باغداران

1-در صورت وجود واحدهای زنبورداری تا شعاع چهار کیلومتری مزارع و باغات، برنامه سمپاشی به اطلاع این واحدها رسانده شود.

2-سمپاشی قبل و یا بعد از مرحله گلدهی (و نه در خلال دوره گلدهی) انجام گیرد.

3-سمپاشی در خلال روز که زنبور عسل مشغول چرا و جمع ­آوری شهد و گرده گل­ها و آشامیدن آب است انجام نشود. بهتر است زمان سمپاشی به صبح زود، هنگام غروب یا طی شب محدود گردد.

4-سعی شود از سموم کم خطر برای زنبور عسل استفاده شود. به طور کلی، مصرف سموم به صورت گرد بیش از محلول پاشی برای زنبور عسل خطر به هم راه دارد ولی به صورت گرانول کمترین خطر را دارد. همچنین سموم آلی کم­ خطرتر از سموم معدنی و آرسنیکی می­باشند. زیرا سموم آلی به سرعت تجزیه شده و اثر آن­ها از بین می­رود. غالباً برای زنبورداری­ها سمپاشی با هواپیما بیش از سمپاشی زمینی خطر دارد.

5- در باغاتی که پوشش گیاهی زیر درختان در مرحله گلدهی می­باشد، بهتر است قبل از سمپاشی درختان این پوشش درو شود تا امکان استفاده زنبور عسل از گل­های پوشش گیاهی (پس از سمپاشی) وجود نداشته باشد.

6-چنانچه همه ساله آفات و بیماری­های مشخص به محصولات منطقه خسارت وارد می­کنند، بهتر است قبل از گرم شدن هوا و غلبه آفت یا بیماری به سمپاشی مناسبی مبادرت گردد. سمپاشی در اوائل فصل این مزیت را دارد که گیاهان هنوز به مرحله گلدهی نرسیده­اند و زنبور عسل و سایر حشرات مفید و گرده ­افشان فعالیت صحرایی خود را کاملاً شروع نکرده­ اند.

ب-نقش زنبورداران

1-حتی الامکان کندوها در نقاطی استقرار یابند که از محل­های مورد سمپاشی شدید دور باشند و یا بتوان به سهولت برای آن­ها اقدمات احتیاطی پیشگیری و درمانی را به عمل آورد.

2-از انواع محصولات مزارع و باغات و برنامه سمپاشی آن­ها تا شعاع چهار کیلومتر از زنبورداری اطلاع کافی در دست باشد.

3-معمولاً رعایت پانصد متر فاصله کندو از محل سمپاشی به طور قابل ملاحظه­ای از خطر مسمومیت می­کاهد مگر آن که مزرعه یا باغ سمپاشی شده تنها منبع غذایی قابل دسترس زنبور باشد که در این صورت خطر مسمومیت تا چند کیلومتر وجود خواهد داشت.

4-از جمله اقدامات احتیاطی برای حفاظت کندوها پوشاندن آن­ها با گونی یا پلاستیک ضخیم به مدت یکی دو ساعت در حین سمپاشی و کمی بعد از آن است. در صورت استفاده از سموم خطرناک برای زنبور عسل می­توان کندوها را به مدت دو روز با گونی مرطوب پوشانید.

در صورتی که از سموم خطرناک و بادوام استفاده شود باید کندوها را به مکان دیگری با حداقل شش کیلومتر فاصله منتقل نمود. کندوهایی که دو سه روز بعد از سمپاشی به منطقه سمپاشی شده وارد می­شوند خطر اصلی مسمومیت را پشت سر گذاشته­اند.

ج- نقش دولت

1-لازم است مقررات ویژه­ای در زمینه کاربرد سموم کم ­خطر برای زنبور عسل و حمایت زنبورداران تدوین و تصویب گردد به طوری که خاطیان ملزم به جبران خسارات وارده به زنبورداران باشند.

2-جهت پیش آ­گاهی زنبورداران و کشاورزان از برنامه ­های وسیع سمپاشی توسط مؤسسات کشاورزی یک سیستم خبری ایجاد گردد.

3-از طریق رسانه­ های جمعی و تشکیل کلاس­های آموزشی اهمیت زنبور عسل و حشرات گرده ­افشان در افزایش کمی و کیفی محصولات کشاورزی و همچنین لزوم نگهداری و حفاظت این گونه حشرات در برار سموم کشاورزی تشریح شود و امر زنبورداری تشویق گردد.

4-آمار مربوط به زنبورداری­ها جمع­آوری و اطلاعات لازم در مورد زنبورداران ثبت گردد.

این تجربه است که کمک می کند در هر تجارتی موفق شوید، ما بدون هیچ چشم داشتی تجربه خود را در اختیار شما خواهیم گذاشت
گروه تولیدی پژوهشی نیازی