موضوع پرواربندی گوسفند معمولاً هنگامی در اذهان عمومی از اهمیت و ویژگی برخوردار می گردد که بحران مسئله گوشت در کشور مطرح می شود. در صورتیکه عملاً پرواربندی یکی از روش­های اساسی، برای جلوگیری از کاهش تولیدات گوشت کشور است و به لحاظ علمی به آن توجه خاصی مبذول باید داشت. اصولاً فکر یک متخصص پرورش گوسفند و یا دامدار با تجربه، حول این محور باید متمرکز گردد که از ضایعات مخفی جلوگیری بعمل آورد. در بسیاری از موارد، ضررو زبان حاصل از افت یا کاهش محصول ناشی از عدم توجه به مسائل سهل و ممتنع، بسیار زیاد می باشد و طبیعی است که باحداقل سرمایه و نیرو به حداکثر بهره باید دست یافت. بهمین خاطر در امر پرورش گوسفند، دام­ها را موقعی باید به فروش رساند که به حداکثر رشد (ظرفیت تولید) رسیده باشند. در این پست به بررسی کامل پرواربندی بره می پردازیم.

روش پرورش گوسفند به منظور پرواربندی:

 کشتار بره های کم سن و کم وزن در مملکت با کاهش ظرفیت تولیدات دامی همراه است و به معنی از دست دادن امکانات تولید تلقی می­شود. ابعاد چنین مشکلی، در بیشتر موارد با کشتار میش های آبستن نیز توسعه و گسترش می یابد. در ایران چندین نژاد از گوسفندان نژاد گوشتی وجود دارد (اگر بتوان آنها را نژاد نامید) که با وصف ناخالصی های ناشی از جفت گیری های بی رویه با نژادهای دیگر، معذلک به لحاظ تولید گوشت از ظرفیت ژنتیکی بسیار خوب برخوردار بوده و در وضعیت بسیار مطلوبی قرار دارند. هر چند برخی دیگر به لحاظ تولید شیر و پشم بیشتر مورد توجه قرار گرفته اند ولی از نظر تولید گوشت نیز دارای اهمیت فراوانی هستند. شاید بتوان ادعا کرد که وجود جثه کوچک در بعضی از نژادها مثل بلوچی، مربوط به انتخاب دامداران نبوده و طبیعت خودبخود، تحت شرایط محیطی و جغرافیائی خاص، گوسفندان را به سمت کوچک شدن جثه سوق داده است. به علت کمی گوشت قرمز و تقاضای زیاد مصرف کنندگان در 5 الی ۲۰سال اخیر به امر پرواربندی توجه بیشتری مبذول گردیده و از این طریق برمیزان تولید افزوده شده است ولی این افزایش با تقاضای بازار هم آهنگ نبوده و هنوز هم بسیار از افراد به کشتار بی رویه بره های کم سن و سال مخصوصاً در بهار ادامه می دهند. بی اطلاعی و همچنین ضعف بنیه مالی دامداران و گاهی بی توجهی دست اندرکاران، در بهدر دادن این سرمایه عظيم مؤثر بوده است. بعلاوه ایلات و عشایری که بطریق ییلاق و قشلاق زندگی می کنند و با روش پرورش متحرک به امر گله داری پرداخته اند بعلت حرکت مداوم و زندگی خاص ایلاتی، علاقه ای به امر پرواربندی ندارند و از طرفی چون اغلب با کمبود علوفه مرتع مواجه می­گردند ذخیره پولی چندانی هم برای زندگی ندارند و ناگزیر بره های خود را در اوایل تابستان که ابتدای رشد بره است به فروش می رسانند. اگر قیمت بره ها در این فصل پائین می آید به دلیل عرضه زیاد بره هاست و دامدارانی که حرفه قصابی هم دارند به خرید بره های مزبور اقدام و بعلت استفاده سرشار، تعداد زیادی از آنها را ذبح می نمایند. اگرچه ظاهر امر نشان می دهد که این کار کسب مناسبی است و استفاده و منفعت فراوان دارد، اما باید بخاطر داشت که چون بره ها به مرحله رشد کافی نرسیده اند، کشتار بره ها و تحصیل درآمـد از این راه، در نهایت خسارات فراوانی بر پیکر تولیدات دامی وارد می­سازد که جبران آن به سادگی امکان پذیر نخواهد بود.

۱ –مقدمات پرواربندی

الف – خرید بره: شرائط جغرافیائی ایران با فصول کاملاً متفاوت چنین ایجاب کرده است که میش های بیشتر گله داران بطور فصلی بارور گردند و معمولاً موقعی زایش گوسفندان شروع می­شود که علوفه سبز مراتع، کاملاً در دسترس دام قرار داشته باشد. اواخر زمستان تا اوایل فصل بهار که مصادف با چنین شرایطی است بره ها متولد می­شوند. از اواسط اردیبهشت ماه تا پایان خرداد شیرخوارگی به پایان می رسد. در این هنگام دامدارانی که قادر به نگهداری بره های خود نیستند اقدام به فروش بره ها می­نمایند بهترین موقع خرید بره مخصوصاً بره نر اوایل تیرماه تا اواسط تابستان می­باشد. خرید بره ممکن است در مراکز پرورش گوسفند ییلاقات و چراگاه­های کوهستانی و یا اینکه در میدان دام (محل عرضه و فروش دام که اغلب جنب کشتارگاه­های اغلب شهرستان­ها است) صورت گیرد. خرید این نوع بره ها بعلت جثه کوچک که اغلب 15 تا ۲۰ کیلو است با قیمتی بیشتر از قیمت بره پروار شده انجام می­شود افراد تازه کار باید از نظر اقتصادی به این مسئله توجه نمایند. دسته دیگری از دامداران بعلت اینکه گوسفندان خود را در دشت پرورش می­دهند و اغلب بطور دائم قوچ همراه میش ها است پیوسته اوقات و بطور پراکنده بره های خود را در محل پرورش یا در میدان فروش دام عرضه می کنند که قابل خرید و قابل پرواربندی است. بعضی از دامداران به لحاظ اینکه دارای مراتع غنی می­باشند بره های خود را تا اوایل پائیز در مرتع و جدا از گله چرا می دهند تا بره ها از نقطه نظر وزنی رشد بیشتر کنند و سپس آنها را با قیمت بیشتری به بازار فروش عرضه می نمایند. موقع خرید این نوع بره ها اوایل پائیز است که شروع فصل پرواربندی هم می­باشد. دامدارانی که تا این فصل بره های ماده خود را نگهداری کرده اند با توجه به مقدار آذوقه زمستانی گله و وسعت جایگاه، تعدادی را جانشین میش ها می نمایند و بقیه را بفروش می­رسانند پرواربندی این نوع بره ها معمولاً به لحاظ اقتصادی بعلت سرعت رشد کم مقرون به صرفه نیست و چنانچه از نظر داشتی ارزش نداشته باشند به کشتارگاه فرستاده می­شوند.

ب- نکاتی که به هنگام پرواربندی باید مورد توجه قرار گیرد:

1- قیمت بره ها حدود ۵۰ تا ۷۰ درصد کل مخارج پرواربندی است که قیمت مرگ و میر بره ها در آن بحساب می آید.

2- به هنگام پرواربندی بره ها حدود ۳ تا ۴ درصد مرگ ومیر تا پایان دوره پرواربندی منظور می­شود که البته دو برابر مرگ و میر در به در پرواربندی گوساله است.

3- بره هائی که اوایل تابستان جهت پرواربندی خریداری شده اند باید تا اوایل پائیز در چراگاه­های مصنوعی، پس چرغلات مثل گندم وجو و صیفی جات و یا چراگاه های طبیعی نگهداری شوند و سپس از اوایل تا اواسط پائیز پس از تهیه مقدمات (تهیه آذوقه و جایگاه) به پروار بسته شوند. این عمل بیشتر بخاطر آن است که بره از نظر اندام­های داخلی و وضع جسمانی به اندازه کافی رشد نماید و به مرحله بلوغ جنسی نیز که حدود ۶ تا ۱۲ ماهگی است رسیده باشد. بره هایی را که در فصل پائیز خریداری می­شوند بلافاصله باید به مراکز پرواربندی منتقل نمود.

4- بره های پرواری نسبت به بره های پروار نشده گرانتر هستند که باید در محاسبات اقتصادی منظور گردد. این نوع اختلاف قیمت با توجه به شرایط بازار کاملاً متغییر است.

5- اگر چه قیمت غذای بره ها ممکن است بسته به شرائط، متغییر باشد اما مقدار آن باید به نحوی انتخاب گردد که با میزان رشد دام از نظر اقتصادی صرف نماید.

مقدار غذای مصرف شده و اضافه ،وزن در نژادهای گوناگون و بسته به شرائط، بسیار متفاوت است:

ترکیب کنسانتره در بررسی فوق بصورت بلغور جو (٤٨ درصد) و سبوس گندم (25 درصد) و کنجاله تخم پنبه (25 درصد) و مواد معدنی (۲ درصد) بوده است.

ترکیب کنسانتره در بررسی فوق، بصورت سبوس گندم (15 درصد) و تفاله چغندر (۱۳ درصد) و مواد معدنی (۲ درصد) برای هر دو گروه و بلغور جو (45 درصد در گروه اول و 35 درصد در گروه دوم) وكنجاله تخم پنبه (35 درصد فقط در گروه دوم) و کنجاله سوژا (25 درصد فقط در گروه اول) بوده است. اگرچه مثال های فوق نشان می دهد که به لحاظ اقتصادی، پرواربندی بره های کم سن وسال و کم وزن با صرفه تر است اما این نکته نیز باید تذکر داده شود که بهترین شکل پرواربندی، پروار بره هایی است که ابتدا بین ۲۰ تا 35 کیلو وزن دارند و به هنگام فروش به ٤٢ تا 55 کیلو می رسند.

6- پروار بره های نژادهای درشت اندام مثل شال، افشاری با صرفه تر از نژادهای کوچک اندام مثل بلوچی و سنگسری و زل می­باشد. به همین خاطر در میدان فروش دام معمولاً قیمت بره های نژاد درشت اندام کمی بالاتر است.

7 – در بسیاری از موارد دامداران فقط از دانه­های غلات و گاه جهت پرواربندی استفاده می­نمایند. در این شکل پرواربندی بایستی بره ها به حداکثر رشد جسمی رسیده باشند. این نوع پرواربندی بیشتر بمنظور چاق کردن حیوان بکار می رود پروار میش­های پیر و لاغر نیز به این ترتیب امکان پذیر است.

8- تجربه نشان داده است که به هنگام پرواربندی باید دانه های سفت غلات مانند دانه جو را بلغور نمود و سپس به حیوان داد. مخصوصاً بهنگام پرواربندی میش­های پیر و لاغر رعایت این نکته ضروری است.

9- مدت پرواربندی را باید با توجه به میزان غذای مصرفی و اضافه وزن روزانه تعیین .نمود آزمایشات تجربی نشان داده است که حداکثر دوره پرواربندی در گوسفند سه ماه تا یکصد روز می­باشد و افزایش وزن روزانه پس از آن تقلیل می یابد.

پ- حمل و نقل گوسفند از یک نقطه به نقطه دیگر ممکن است دراثر عدم رعایت نکات مربوطه موجب افسردگی و یا مرگ و میر دام شود و بویژه بهنگام عرضه دام در بازار ،فروش ارزش آن را کم نماید نکاتی که ضمن حمل و نقل باید مراعات گردد عبارتند از:

یک- انتخاب وسیله نقلیه:

قطار، کامیون های بزرگ و متوسط کامیون­های کوچک و وانت بارها از وسایلی هستند که ممکن است برای این منظور مورد استفاده قرار گیرند. تجربه نشان داده است که حمل گوسفند از 750 کیلومتر ببالا باید بوسیله قطار انجام شود.  در صورت عدم استفاده از قطار، کامیون های تریلی دار مدرن مخصوص حمل گوسفند برای اینکار مناسب می باشند. پیش بینی تاریخ حرکت مدت لازم برای نیل به مقصد و آماده نمودن لوازم مربوط لازم و ضروری است وسیله نقلیه باید تمیز و ضدعفونی و روی کف آن نیز بستر نرم ریخته شود. بهترین بستر برای گوسفند در هوای گرم، ماسه تمیز بدون خاک و در هوای سرد مخلوطی از ماسه و کاه و یا ماسه و پوشال می­باشد. ضخامت بستر باید حدود 3 تا 4 سانتی متر باشد.

دو- رعایت اصول قرنطینه: در صورت حمل دام از منطقه یا استانی به منطقه یا استانی دیگر چنانچه مسئله کنترل بیماری­های عفونی مطرح باشد، دامدار باید جواز حمل را از مراکز دامپزشکی مسئول قبلاً دریافت کرده باشد.

سه- وضعیت آب و هوا :حتى الامكان از حمل دام در هوای خیلی سرد و خیلی گرم باید خودداری کرد زیرا تلفات دام براثر حمل و نقل در این شرایط بیشتر از حد طبیعی خواهد بود. حمل دام در فصل گرما حتماً هنگام شب باید انجام شود.

چهار- تغذیه قبل از حمل و نقل: حداقل از ۱۲ ساعت قبل از حرکت مقدار کمتری غذا و آب در اختیار حیوان باید قرار داد. تغذیه دانه های غلات را یک وعده قبل از حرکت باید قطع نمود و از ۲ تا ۳ ساعت قبل از حرکت آبشخوارها را باید خالی نمود تا گوسفندان آب ننوشند. از خورانیدن غذاهای تر و علوفه های سبز و تر حتی المقدور باید جلوگیری نمود و غذای خشک اختیار حیوان قرار داد. زیرا که ادرار و مدفوع، باعث کثیف شدن کف وسيله نقلیه و خود حیوان می­شود.

پنج- نگهداری گوسفندان در محیط :آرام تجربه نشان داده است که میش های شرور و نا آرام به هنگام حمل و نقل دارای تلفات بیشتری بوده اند، حمل گوسفند به داخل وسیله نقلیه حتی الامکان باید با آرامش صورت گیرد.

شش- پوشش نقلیه: در فصل تابستان باید ترتیبی داد که تابش آفتاب موجب ناراحتی گوسفندان در داخل کامیون نشود. برای اینکار بهتر است وسیله نقلیه پوشش دار باشد و در هنگام زمستان پوشش وسیله باید طوری باشد که گوسفندان کمتر در کوران باد قرار گیرند اطراف وسیله نقلیه نیز باید پوشش لازم برای جلوگیری از وزش باد به داخل را داشته باشد.

علاوه بر موارد فوق راننده وسیله نقلیه باید احتیاط های لازم را در ترمز کردن و دور زدن بنماید تا از روی هم ریخته شدن گوسفندان جلوگیری گردد.

۲- انواع پرواربندی: بر حسب وزن. سن دام و مدت زمان آن بقرار زیر است:

یک- پرواربندی بره های شیری

الف روش معمولی در این روش برم از شیر مادر مستقیماً تغذیه می­نماید و علاوه برآن مقداری کنسانتره و برگ یونجه بطور آزاد در اختیار بره ها قرار می دهند. رشد و نمو این نوع بره ها بستگي زياد به مقدار و ترکیب شیر مادر دارد. هر چه شیر مادر از ارزش غذائی بهتری برخوردار باشد رشد بره بهتر خواهد بود. این نوع بره­ها را پس از سه تا چهار ماه از مادر کاملاً جدا می و در پنج ماهگی که وزن بدن آنها به ٤٠ تا 45 کیلو رسیده است جهت کشتار به فروش می رسانند.

ب- روش زود از شیر گرفتن : که بنام «پرواربندي كنسانتره اي» هم خوانده می شود، معمولاً بره ها را در سنین دو تا سه هفتگی از مادر جدا نموده آنها را به مصرف مواد غذائی متراکم با پروتیین زیاد (حدود ۱۸ درصد) عادت می دهند و با افزایش رشد بره ها مصرف کنسانتره هم زیاد می شود طوریکه بره ها در پنج تا 6 هفتگی روزانه 5/0 کیلوگرم کنسانتره (جانشین شیر) به مصرف می رسانند. از این به بعد مصرف کنسانتره را باید کنترل نمود و علوفه پایه را بطور آزاد در اختیار بره ها قرار داد. در این روش می توان بره ها را در وزن 40 تا 45 کیلو برای فروش به بازار عرضه کرد. بدیهی است زمان فروش به خصوصیت نژادی و شرایط بازار بستگی خواهد داشت.

پ- بره های شیر پروار: در این روش که در ایران هم متداول نیست بره ها را فقط با شیر تغذيه می نمایند و در سه ماهگی وقتی وزن متوسط آنها به حدود ۲۰ کیلو گرم می رسد به بازار عرضه می کنند. گوشت این نوع بره ها سفید بوده و در کشورهای اروپائي به آنها بره های سفید می گویند. این نوع گوشت بعلت زیاد بسیار گران است.

دو- پرواربندی بره هاي معمولی به روش مرتع:

این روش را پرواربندی مرتعی هم می گویند. در این روش همانطوریکه در مبحث خرید بره ذکر گردید بره را در بین 4 تا 5 ماهگی خریداری نموده و در مراتع مرغوب طبیعی یا مصنوعی چرا می دهند. علاوه بر آن به هنگام شب مقداری مواد کنسانتره اي و يا جو بلغور شده در اختیار بره ها قرار می دهند. وزن این نوع بره ها در پایان ۷ تا ۸ ماهگی در نژادهای سنگین (درشت اندام) به 45 تا 50 کیلوو درنژادهاي سبک ( کوچک اندام) به 35 تا 40 کیلوگرم می رسید. لازم به تذکر است که معمولاً بره های متولد اواسط پائیز و اوایل زمستان را بیشتر با این روش به پروار بسته و تا اواخر تابستان به کشتارگاه می فرستند.

سه- پروار بندی گوسفندان جوان

در این نوع پرواربندی بره هایی را که در تابستان خریداری و در مرتع معمولی نگهداری کرده اند در سنین ۶ تا ۷ ماهگی در آغل های بسته یا باز به پروار می بندند. البته زمان دقیق عملیات از نظر شروع پرواربندی به میزان تقاضای بازار و شرایط وامکانات پرواربند بستگی دارد. در این نوع پرواربندی وزن اولیه و افزایش وزن را باید مطابق نژاد و محل زیست بره مورد توجه قرار داد و براساس جدول احتياجات جیره روزانه را تعیین نمود.

چهار- پرواربندی گوسفندان پیر

گله داران، میش های پیر، قوچ های پیر، میش های قصر وشیشک هایی که از نظر گله داشتی نگهداری آنها مقرون به صرفه نیست، بعنوان گوسفندان وازده يا مازاد براحتیاج همه ساله به فروش می رسانند. معمولاً در دو مرحله دامداران گله خود را گلچین می و تعدادی را پس می زنند. مرحله اول اوایل بهار پس از پایان زایش است که این مرحله تا پایان شیردهی بره ها بطول می کشد. برخی از دامداران که قادر به نگهداری میش های وازده و قصر خود نیستند آنها را در این فصل جهت فروش به بازار عرضه می کنند. مرحله دوم اوایل پائیز قبل از قوچ اندازی است. دامداران با توجه به تجربه ای که دارند میش هائی را که از نظر گله داشتی با ارزش نیستند از گله جدا و به بازار فروش عرضه می کنند.

در هردو حالت آن دسته از علاقه مندانی که بخواهند چنین گوسفندانی را پرواربندی نمایند بایستی به چند نکته توجه نمایند. اولاً این نوع گوسفندان رشد بدنی را به اتمام رسانده اند و از نظر تولید گوشت ارزش زیادی ندارند. ثانیاً ازدياد وزن آنها مربوط به افزایش تولید چربی است. از نظر اقتصادی باید به این نکته توجه داشت که تا حد مقدور این نوع گوسفندان را با علوفه ارزان قیمت پروار و آماده فروش به بازار کرد. با استفاده از مراتع مصنوعی مخصوصاً پس چر غلات و حبوبات و صیفی جات و پنبه همراه با یکبار خوراك دستي شامل بلغور جو و گاه می توان این نوع گوسفندان را پروار و اوایل زمستان آنها را به بازار فرستاد.

این تجربه است که کمک می کند در هر تجارتی موفق شوید، ما بدون هیچ چشم داشتی تجربه خود را در اختیار شما خواهیم گذاشت
گروه تولیدی پژوهشی نیازی