بیماری های زنبور عسل:شپش زنبور عسل

نام شپش زنبور عسل باری این حشره مناسب نبوده، زیرا این حشره نه شپش است و نه از نظر رفتار تغذیه ای شبیه شپش است. این حشره در واقع یک گونه مگس است و از راسته دوبالان (Diptera) و خانواده Braulidae با نام علمی Braula coeca است ولی چون در بیشتر مقالات و گزارشها نام شپش زنبور برای سالها مورد استفاده قرار گرفته است به عنوان یک غلط مصطلح آن را به کار خواهیم برد. این حشره در اغلب نقاط جهان منجمله ایران انتشار دارد.

شپش زنبور عسل

شپش زنبور عسل حشره ای است بدون بال، به رنگ قهوهای متمایل به قرمز به طور متوسط 5/1 میلیمتر طول و 75/0 میلیمتر عرض دارد. نر این حشره کمی از ماده کوچکتر است. تمام سطح بدن از موهای خشنی پوشیده شده است. سر از جلو به عقب فشرده شده و قطعات دهانی در زیر سر و به طرف پایین قرار دارد.

شاخکها ساختمان مخصوصی داشته و در داخل شیاری در طرفین سر قرار دارد. چشمهای مرکب تحلیل رفته در این حشره وجود دارد ولی فاقد چشمهای ساده است. حلقه های سینه کوتاه و پهترین قسمت، محل اتصال به شکم است. پاها همه یک اندازه و نسبت به اندازه بدن بلند میباشند. آخرین بند پنجه های پا دارای قطعه سخت شانه مانندی میباشد. این قسمت شانه مانند از وسط دو نیمه شده و در هر نیمه دارای 15 تا 16 دندانه است. این در واقع ناخن تغییر شکل یافته است و سپس به وسیله همین دندانه ها خود را به موهای منشعب زنبور عسل میچسباند. شکم دارای پنج حلقه قابل رؤیت، استوانهای که هر چه به انتها نزدیکتر میشود باریکتر میگردد. شپش زنبور عسل

نحوه زندگی:

شپش زنبور عسل تخمهای خود را در قسمتهای داخلی سرپوش مومی سلولها و بعضی اوقات در قسمت دیواره سلولهای پر شده از عسل قرار میدهد. مراحل بعدی زندگی را در زیر سرپوش سلولهای حاوی عسل طی میکند. لاروهای خارج شده از تخم با ساختن تونلی از قطعات موم که از سلول میگذرد در آن زندگی میکنند. تونل های ایجاد شده در ابتدا کم عرض بوده و با رشد و فعالیت لاروها عریضتر میگردند. لاروها جهت تأمین مواد پروتئینی بدن از گرده و موم تغذیه میکنند. وقتی لاروها به حداکثر رشد خود رسیدند، در داخل تونل ها به شفیره تبدیل میشوند.

شفیره ها سپس به حشره کامل تبدیل و از تونل خارج شده و در روی کارگر، ملکه و گاهی نر به فعالیت میپردازند. طول دوران تکاملی شپش زنبور عسل 16 – 23 روز طول میکشد.

اغلب تعداد زیادی از حشرات کامل در روی ملکه دیده میشوند. شپش زنبور عسل معمولاً در محل سینه و نزدیک قطعات دهان مستقر شده و در موقع تغذیه زنبور عسل، از محل باز شدن غدد بزاقی و پایه زبان، از مواد غذایی از جمله عسل و ترشحات غدد بزاقی تغذیه میکند.

پیشگیری و معالجه:

شپش زنبور عسل معمولاً عامل بیماریزا نبوده و بنابراین زیاد مضر نیست ولی چون در آلودگیهای شدید سبب کم شدن راندمان ملکه در تخمگذاری میگردد باید با آن مبارزه کرد.

از دود تنباکو میتوان جهت کم کردن جمعیت شپش زنبور عسل در داخل کلنی استفاده نمود. زیرا دود تنباکو سبب بی حس شدن حشرات کامل شپش شده ولی لاروها و تخمها را از بین نمیبرد.

Atakishiev در سال 1971 پیشنهاد میکند که برای از بین بردن تمام مراحل زندگی شپش زنبور عسل، ابتدا باید سلولهای پر شده را سربرداری نمود، و سپس از مواد سمی چون تدیون (Tedion) ، فولبکس (Folbex) و یا فنوتیازین (Phenothiazine) استفاده نمود. دود تنباکو را میتوان به وسیله سوزانیدن تنباکو در دستگاه دودی ایجاد و به داخل کندو دمید. از تدیون میتوان به صورت محلول استفاده نمود. فولبکس در بازار به صورت نوار میباشد که میتوان در داخل کندو آویزان کرد و سوزانید تا دود آن موجب از بین رفتن شپشها گردد. فنوتیازین را میتوان به صورت پودر استفاده کرد. لازم به ذکر است که سموم سیستمیکی و تدخینی یا دودزا که بر علیه کنه واروآ به کار برده میشوند این آفت را نیز کنترل میکنند.

در تمام موارد بالا ابتدا باید صفحه کاغذ سفیدی که با روغن چرب و یا با محلول عسل رقیق چسبنده شده است در کف کندو قرار داده تا شپشهای بیحال شده در اثر سموم در روی آن افتاده و بتوان از کندو خارج کرده و سوزانید. در بیشتر نقاط ایران بدنه کندو از کف آن جدا نمیشود. در چنین مواردی زنبورداران باید ابتدا کاغذ را درکف یک کندوی خالی قرار داده و سپس زنبوران آلوده با قابها را به آن کندو منتقل و عمل مبارزه با شپش را صورت داد.

همانطور که گفته شد چون وجود تعدادی شپش در روی ملکه سبب اختلال در امر تخمگذاری وی خواهد شد، میتوان در چندین نوبت شپشها را از بدن ملکه پاک کرد. برای این منظور نوک چوب کبریتی را با عسل آغشته کرده و به آرامی، بدون این که کوچکترین آسیبی به ملکه برسد، به بدن ملکه نزدیک و شپشها را جمعآوری مینمایند.