عملکرد هر کلنی زنبور عسل از نقطه نظر تولید عسل به عوامل مختلفی بستگی دارد. یکی از مهمترین این عوامل جمعیت کلنی خصوصاً زنبورهای بالغ چرا کننده برای جمع­ آوری شهد از طبیعت می­باشد. در مدیریت کلنی­ های زنبور عسل روش­های مختلفی جهت افزایش جمعیت کلنی­ ها خصوصاً برای دوره جریان شهد طبیعت اعمال می­گردد. یکی از این روش­ها ایجاد کلنی­ هایی با بیش از یک ملکه است که بتواند در مدت کوتاهی جمعیت کلنی را تا حد ممکن افزایش دهند. به طور کلی عقیده بر این است که سیستم دو ملکه­ ای کلنی ­های زنبور عسل  وی و پرجمعیت به مراتب بیشتر از دو کلنی مستقل کوچکتر و ضعیف­تر است. (Farrar, 1937). به عبارت دیگر راندمان تولید هر کلنی رابطه مستقیم با جمعیت آن دارد. لذا هدف از ایجاد کلنی­های دو ملکه­ ای ایجاد این رابطه مستقیم و افزایش هر چه بیشتر جمعیت کلنی ­هاست.در پست قبلی در مورد تغذیه زنبور عسل و بررسی شهد و گرده برای زنبور مطالب مفیدی را بیان کردیم. دراین پست  روش دو ملکه ­ای کردن کلنی زنبور عسل و مزایا و معایب سیستم مدیریت دو ملکه ­ای کندوهای زنبور عسل ها را بررسی می کنیم.

مدیریت سیستم دو ملکه ­ای کلنی­ های زنبور عسل

در سیستم دو ملکه­ ای کلنی ­های زنبور عسل فرض بر این است که دو ملکه در یک کلنی بیش از یک ملکه در همان کلنی تخم­گذاری می­کنند و لذا موجب افزایش جمعیت کلنی می­شوند. گرچه افزایش جمعیت یک کلنی به عوامل دیگری مثل فضای کافی کندو برای رشد جمعیت و همچنین میزان غذای قابل دسترس کلنی بستگی دارد ولی در سیستم دو ملکه­ ای، در شرایط یکسان، فقط فضای بیشتری در اختیار کلنی قرار داده می­شود و طبیعت همان غذایی را که در اختیار کلنی­ های با یک ملکه قرار می­دهد در اختیار کلنی­ های دو ملکه ­ای نیز قرار می­دهد.

گرچه سیستم دو ملکه­ ای کلنی ­های زنبور عسل مدت­های زیادی است مطرح شده است ولی زنبورداران غالباً از آن استقبال نکرده ­اند زیرا برای ایجاد کلنی­ های دو ملکه ­ای زمان نسبتاً زیادی صرف شده و مشکلاتی را نیز در بر دارد. علاوه بر این سیستم دو ملکه ­ای کلنی­ های زنبور عسل در مناطقی نتیجه بخش بوده است که دوره شهد دهی طبیعت نسبتاً طولانی بوده و قابل پیش­بینی باشد (شروع و پایان آن تقریباً مشخص باشد)، ولی در مناطقی که فقر شهد گیاهی وجود دارد و دوره شهد دهی نیز کوتاه و نامعین است این سیستم مقرون به صرفه نمی­باشد. سیستم دو ملکه­ ای کندوها برای اولین بار در سال 1907 میلادی توسط Alexander و Chambers عمل گردید و از موقع تا کنون اشخاص دیگری نیز جهت بهبود روش کار فعالیت­های را انجام داده ­­اند.

سیستم دو ملکه­ ای کلنی ­های زنبور عسل

Farrar (1958 و 1937) روش دو ملکه ­ای کردن کلنی زنبور عسل را حدود 5 تا 7 هفته قبل از شروع جریان شهد اصلی طبیعت اجرا نموده و با روش کار خود نتیجه بسیار خوبی به دست آورده است. نامبرده توضیح می­دهد که ملکه قدیمی را در بدنه اصلی کندو (طبقه پایین) به وسیله شبکه ملکه محبوس کرده و تقریباً نیمی از شان­ه ای حاوی نوزادان که در پوشیده نشده باشند را همراه با 40 درصد از جمعیت بالغین و ذخیره عسل و گرده­ گل را در این قسمت مستقر می­نماید.

در روش دو ملکه ­ای کردن کلنی زنبور عسل روی شبکه ملکه دو طبقه شان­ه ای خالی عسل قرار داده و روی آن یک درپوش داخلی کندو که سوراخ وسط آن به وسیله شبکه توری ریز پوشانده شده است. قرار داده می­شود. سپس بقیه شان­ه ای حاوی نوزادان و بالغین، عسل و گرده گل را در بدنه کندو قرار داده و روی سطح فوقانی درپوش داخی (روی طبقه سوم کندو) قرار داده می­شود. در جلو این بدنه یک سوراخ پرواز کوچک برای تردد زنبورها ایجاد کرده و یک ملکه جوان بارور به کلنی قسمت فوقانی معرفی می­نماید. به تدریج که جمعیت دو قسمت تحتانی و فوقانی رشد می­نماید و نیاز به فضای معرفی می­نماید. به تدریج که جمعیت دو قسمت تحتانی و فوقانی شد می­نماید و نیاز به فضای بیشتری پیدا می­کند باید به آن­ها شان­ه ای خالی و یا طبقه اضافه کرد. پس از مدتی که کلنی فوقانی کاملاً ردش کرد درپوش داخلی کندو را که در زیر آن قرار داده شده بود برداشته و اجازه داده می­شود که جمعیت آن­ها با یکدیگر مخلوط شده و مجموعاً یک کلنی قوی و پایدار را به وجود آورند. بدیهی است به طور معمول پس از ادغام دو کلنی یکی از ملکه­ ها کشته خواهد شد و معمولاً ملکه جوان باقیمانده و ادامه حیات خواهد داد. ولی گاهی دو ملکه برای مدتی با یکدیگر همزیستی می­نمایند.

Dunham (1943) روش دو ملکه ­ای کردن کلنی زنبور عسل را با کمی تغییرات بهبود بخشید. بدین ترتیب که به جای استفاده از درپوش داخلی کندو در زیر کلنی فوقانی یک شبکه دو لایه سوراخ ریز به کار برد که ضمن جلوگیری از انتقال حرارت از طبقات پایین امکان ادغام بهتر زنبورهای دو کلنی را فراهم آورد. ضمناً منطقه پرورش نوزادان کلنی تحتانی از دو طبقه تشکیل یافته و روی آن شبکه ملکه قرار داده می­شود. در صورت لزوم طبقات اضافی برای ذخیره عسل روی شبکه ملکه برای کلنی زیرین و روی قسمت فوقانی برای کلنی بالایی قرار داده می­شود.

در این روش نیز مثل روش قبلی پس از رشد کامل دو کلنی جمعیت آن­ها را با یکدیگر ادغام می­کنند. در پایان فصل بهار و همزمان را شروع جریان شهد طبیعی منطقه، کلنی تحتانی حاوی حدود 14 – 10 قاب نوزاد زنبور و کلنی فوقانی حدود 10 – 8 قاب نوزاد زنبور همراه با جمعیت زیادی از زنبورهای بالغ خواهند داشت که پس از ادغام قادر خواهند بود سریعاً از شهد طبیعت بهره ­برداری کرده و آن را به صورت عسل ذخیره نماید.

Banker (1975) محقق و زنبوردار مشهور آمریکایی که بیش از 1500 کلنی زنبور عسل را با سیستم دو ملکه­ ای مدیریت می­کند معتقد است که موفقیت در مدیریت دو ملکه ­ای کندوها تا حدود زیادی بستگی به زمان عملیات و روش کار دارد و گرچه این گونه عملیات بسیار پرزحمت و وقت­ گیر است ولی نتیجه نهایی نیز بسیار رضایت­ بخش خواهد بود. روش این محقق در مدیریت کلنی­ های دو ملکه­ ای اساساً همان روش­های قبلی با تغییرات و اصلاحیه ­های دیگر است که خلاصه آن به شرح زیر می­باشد:

عملیات آماده سازی کلنی­ ها پس از زمستان و با شروع بهار آغاز می­گردد. ابتدا کلیه کلنی­ ها از نظر وجود یا عدم وجود ملکه، میزان غذای ذخیره، بیماری و سایر نکات ضروری در اول فصل بررسی می­شوند. کلیه کلنی­ های زمستان گذرانده با غذای کمکی (مخلوط عسل و 10 تا 20 درصد گرده گل) تقویت می­گردند. کلنی­ های مرده و ضعیف برچیده می­شوند و به کلنی­ های بی­ ملکه، ملکه جوان معرفی می­گردد و داروهای ضروری نیز به کلنی داده می­شود.

حدود یک الی یک و نیم ماه پس از عملیات فوق ­الذکر اکثر کلنی­ ها حداقل دارای 7 – 6 قاب نوزادان بوده و به خوبی قادرند شان­ه ها دو طبقه را بپوشانند، حدود چهار تا 6 هفته قبل از شروع اولین شهد طبیعی منطقه اقدام به دو ملکه ­ای کردن کلنی­ ها می­گردد. برای این کار ملکه قدیمی همراه با نصف قاب­های نوزادان و ذخیره عسل و گرده و زنبورهای بالغ در دو طبقه پایین قرار داده شده و روی آن یک طبقه شان­ه ای خالی برای ذخیره عسل گذاشته و روی این طبقه یک شبکه دو لایه توری قرار داده می­شود.

در قسمت فوقانی این کندوی سه طبقه روی شبکه توری یک بدنه کندو قرار داده و در داخل آن 3-2 قاب نوزادان و زنبورهای روی آن­ها همراه با بقیه قاب­های عسل را گذاشته و سوراخ پرواز روی شبکه دو لایه ایجاد نموده و سپس ملکه جوانی به آن معرفی می­گردد. با توجه به اینکه مقداری از زنبورهای کلنی فوقانی به کندوی اصلی خود باز خواهند گشت لازم است پس از یک یا دو روز بعد در صورتی که جمعیت آن قسمت تقلیل یافته است مقداری زنبور از کلنی­ های قوی برداشته و به آن اضافه کرد. به تدریج که جمعیت هر دو کلنی افزایش می­یابد و نیاز به فضای بیشتری می­باشد باید طبقه جدید به هر یک از آن­ها اضافه کرد ضمناً در تمام این مدت در صورتی که لازم باشد باید به هر دو کلنی شربت داده شود.

هنگامی که شهد اصلی شروع گردید و مقداری از طبقات از شهد و عسل پر گردید باید عملیات متحد کردن یا ادغام کردن کلنی­ های فوقانی و تحتانی انجام شود.

برای ادغام کردن از صفحات روزنامه استفاده می­شود. برای این کار باید صفحات روزنامه را که در آنها  چند شکاف طولی ایجاد شده است زیر و روی طبقه دوم کلنی تحتانی قرار داده و ضمناً شبکه توری دو لایه را از بین دو کلنی خارج نمود.

بعد از چند روز دو کلنی با هم یکی شده و معمولاً ملکه جوان­تر ملکه قدیمی را کشته و به تخم­گذاری و زندگی ادامه می­دهد. البته گاهی مشاهده می­شود که هر دو ملکه برای مدتی با یکدیگر همزیستی می­کنند ولی در نهایت یکی از آن­ها باقی خواهد ماند.

F.E.Moeller در گزارش خود در سال 1976 ایجاد سیستم دو ملکه ­ای کلنی ­های زنبور عسل را تشویق و ترویج کرده و تأکید دارد که برای راه ­اندازی چنین کلنی­ هایی باید دو ماه زودتر از جاری شدن شهد طبیعت کار را آغاز کرد. نامبرده مراحل انجام کار را به شرح ذیل بیان می­دارد:

اساساً برای استفاده بهتر و موفقیت بیشتر باید از کلنی ­های قوی و پرجمعیت استفاده نمود و در صورت لزوم با تغذیه به وسیله شربت شکر و کیک­های کمکی گرده گل آن­ها را تقویت نمود. حدوداً دو ماه قبل از شروع جاری شدن شهد طبیعت جمعیت کلنی مورد نظر را به وسیله یک درپوش داخلی و یا یک صفحه تخته­ای به ابعاد سطح فوقانی کندو به دو قسمت تقسیم کرده و روی درپوش داخلی و یا صفحه تقسیم کننده یک بدنه قرار می­دهیم. سپس ملکه قدیمی، اکثریت نوزادان جوان و حدود نصف زنبوران بالغ را در طبقه تحتانی قرار داده و ملکه جدید و جوان همراه با بیشتر شفیره­ ها و نوزادان داخل سلول­های درپوشیده و باقیمانده زنبورهای بالغ را در طبقه فوقانی مستقر می­نمائیم.

ضمناً برای تردد زنبورهای کندوی فوقانی باید یک سوراخ پرواز در روی زهواره جلوئی درپوش داخلی ایجاد کرد. حدود دو هفته بعد از معرفی ملکه جوان به کندوی فوقانی باید درپوش داخلی را برداشته و به جای آن یک شبکه ملکه قرار داد.

پس از تشکیل این دو کلنی در روی یکدیگر، هر زمان لازم بود یک طبقه حاوی شان­ه ای خالی روی هر کدام از آن­ها قرار داده می­شود که ملکه­ ها بتوانند در آن­ها تخم­گذاری کرده و جمعیت کلنی خود را افزایش دهند. ضمناً برای ذخیره سازی عسل نیز هر زمان لازم باشد می­توان طبقۀ حاوی شان­های خالی روی هر یک از کندوهای تحتانی و فوقانی قرار داد. حدود چهار هفته قبل از شروع جریان شهد طبیعت باید شبکه ملکه را از بین دو کندو خارج کرد و جمعیت دو کندو را ادغام نمود. در این حالت غالباً ملکه جوان ملکه قدیمی و مسن را کشته و خود در آن کندو ادامه حیات می­دهد و آن کلنی پر جمعیت از آن پس فقط دارای یک ملکه جوان خواهد بود ولی اکثریت زنبورهای آن چراکننده بوده و شهد زیادی را به کندوی خود خواهند آورد.

مزایا و معایب سیستم مدیریت دو ملکه­ای کندوهای زنبور عسل

در سیستم مدیریت دو ملکه­ای کندوها مزایا و معایبی وجود دارد که Banker (1975) و Moeller (1976) چنین تشریح می­کنند:

کلنی­ها در جریان سیستم دو ملکه­ ای از نظر جمعیت، میزان غذای ذخیره و غیره بررسی شده و هماهنگ می­شوند. کلنی­های فاقد ملکه و ضعیف رفع اشکال شده و در کلنی­های دو ملکه­ ای به کار برده می­شوند. در این روش مدیریت کلنی­های زنبور عسل معمولاً مشکل بچه­ دادن کلنی­ها و جایگزین کردن ملکه­ها کلاً حل می­شود.

کلنی­ های حاصله از سیستم دو ملکه ­ای پس از برداشت محصول و در هنگام پاییز در شرایط بسیار خوبی برای زمستان گذرانی آماده خواهند شد. کلنی­های که دارای ملکه ­های پیر بوده­اند در جریان ادغام کردن جمعیت کلنی­ های دو ملکه ­ای رفع اشکال شده و معمولاً ملکه آن­ها جوان می­گردد. بالاخره مهمترین مزیت آن­ها این است که مقدار متوسط تولید عسل این کلنی­ ها معمولاً بیشتر از سیستم یک ملکه­ ای است.

از طرف دیگر معایب عمده این روش مدیریت این است که فقط برای مناطق معینی که در طبیعت شهد فراوان و با دوام و قابل پیش­بینی وجود دارد مفید واقع می­شود. به نیروی کارگری بیشتری نیاز می­باشد، اجرای عملیات مورد نظر در زمان دقیق و مناسب کار مشکلی است، خصوصاً برای زنبوردارانی که در مقیاس تجارتی وسیع عمل می­کنند. و بالاخره با توجه به اینکه کندوهای دو ملکه­ای مشتمل بر چندین طبقه می­شوند ارتفاع آن­ها زیاد شده و اغلب بر اثر وزش بادهای شدید و عوامل دیگر کج ­شده و یا به پهلو می­افتند. ضمناً برای اینگونه کندوهای مرتفع نیاز به محل استقرار مسطح می­باشد.

این تجربه است که کمک می کند در هر تجارتی موفق شوید، ما بدون هیچ چشم داشتی تجربه خود را در اختیار شما خواهیم گذاشت
گروه تولیدی پژوهشی نیازی