بیماری لوک اروپایی زنبور عسل که موجب مرگ و میر لاروهای جوان زنبور عسل (4 – 5 روزه) می­شود انتشار جهانی داشته ولی در اکثر نقاط اهمیت آن کمتر از لوک آمریکایی است. برخلاف لوک آمریکایی که فصل معینی از نظر آلودگی ندارد، لوک اروپایی معمولاً در اواخر دوره زمستان­ گذرانی یعنی اوائل بهار ظاهر و با جریان شهد در طبیعت، درصد و شدت آلودگی آن کاهش می­یابد. دراین پست به بررسی عوامل ایجاد و پیشگیری این بیماری می پردازیم.

بیماری لوک اروپایی

نام­گذاری لوک آمریکایی و اروپایی به معنای محدودیت منطقه انتشار جغرافیایی آن­ها به آمریکا و اروپا نبوده بلکه فقط مختص منطقه­ ای است که برای اولین بار این بیماری­ها در آنجا گزارش گردیده ­اند. اگرچه این بیماری نیز در اکثر نقاط زنبورداری ایران موجود است، ولی وضعیت این بیماری در ایران مانند لوک آمریکایی کاملاً شناخته نشده و نیاز به بررسی و تحقیق اساسی دارد.

عامل بیماری: بیماری لوک اروپایی زنبور عسل اساساً توسط یک گونه باکتری به نام melssococcus Plutonius باعث می­شود ولی باکتری­های دیگری از جمله Bacterium Eurydice, Bacillus alvei نیز در نمونه ­های لارو بیماری شناخته شده ­اند که احتمالاً به عنوان عوامل ثانویه موجب شدت ظهور بیماری و مرگ لاروها می­شود. عامل اصلی این بیماری یعنی باکتری M.plutonius باکتری است گرم مثبت (Gram-Positive)، یعنی نوک تیز، به صورت تک تک زنجیره­ای و یا توده­ ای در کنار هم قرار می­گیرند. این باکتری برخلاف عامل لوک آمریکایی تولید بذر یا اسپر نمی­کند. این باکتری به وسیله زنبورهای پرستار و همراه غذای آلوده به لاروها جوان خورانده شده و وارد معده گوارشی آن­ها می­گردد. در معده گوارشی پس از استقرار شروع به تکثیر می­نماید. افزایش جمعیت باکتری به حدی خواهد رسید که قسمت عمده­ای از فضای داخل معده را اشغال کرده و از غذای موجود در آن قسمت تغذیه می­کند.

قابل توجه است که این باکتری از طریق دیواره معده گوارشی وارد محفظه عمومی بدن نمی­شود و ضمناً مواد سمی خاصی که موجب کشته شدن لارو شود از خود ترشح نمی­کند، بلکه به واسطه تغذیه شدید از مواد غذایی موجود در معده لارو، به تدریج موجب ضعف آن شده و از تکمیل سیکل زندگی طبیعی لارو جلوگیری به عمل می­ آورد و باعث مرگ لارو می­گردد. باکتری موجود در معده اغلب از راه روده و مخرج یا مدفوع خارج و سبب آلوده شدن قسمت­های مختلف سلول­های مومی می­شوند.

علائم بیماری:
همان طور که گفته شده لوک اروپایی معمولاً باعث مرگ لاروهای جوان می­شود. در این موقع لارو به حالت حلقه­ ای در کف سلول دارد. لاروهای آلوده از رنگ سفید به تدریج تغییر رنگ داده و به رنگ زرد و سپس قهوه­ای در می ­آیند و نهایتاً بدن لارو متلاشی شده و بقایای آن به صورت مایعی در کف سلول­ها قرار می­گیرند.

در این حالت از آلودگی، در صورتی که چوب کبریت یا خلال دندانی را ته سلول فرو برده و پس از به هم زدن بقایای لارو مرده به بیرون کشیده شود برخلاف لوک آمریکایی حالت لزج نداشته و به شکل نخ به دنبال چوب کبریت یا خلال دندان کشیده نمی­شود و یا خیلی به ندرت  اتفاق افتاده و طول رشته حاصله کوتاه بوده و زود قطع می­شود.

لاروهای مرده معمولاً بوی ترشیدگی می­دهند ولی گاهی هم فاقد هر گونه بوئی می­باشند. بعضی از لاروهای بیماری ممکن است ندرتاً به مرحله بسته شدن سلول برسند که در این وضعیت سرپوش سلول­ها مرطوب، کمی فرورفته و تیره ­رنگ به نظر می­رسد. این گونه سلول­ها که حاوی لارو مرده هستند اغلب دارای سوراخی در وسط سرپوش می­باشند. بقایای متلاشی بده بدن لارو در کف سلول­های خشکیده و به صورت فلس­ه ایی نرم در آمده که خیلی راحت­تر از پولک حاصله از لوک آمریکایی از ته سلول جدا می­شوند. سطح تخم ­ریزی شده شان مانند وضعیت لوک آمریکایی یکدست نبوده و گروه­هایی از سلول­های خالی در بین سلول­های تخم ­ریزی شده مشاهده می­گردد.

نحوه انتشار:
انتقال عامل بیماری در داخل یک کلنی بیمار به همان طریقی که در مورد لوک آمریکائی گفته شد صورت می­گیرد. سرعت انتشار بیماری در داخل کلنی گاهی به حدی زیاد است که جمعیت زنبورهای جوان شدیداً کاهش یافته و موجب مرگ کلنی می­شود. گاهی اوقات ممکن است علائم بیماری ناپدید گردد که معمولاً این مواقع مصادف با جریان شهد طبیعی منطقه خواهد بود. ولی در هر حال عامل بیماری به صورت غیر فعال در کلنی موجود است. انتشار عامل بیماری در بین کلنی­ های مختلف یک زنبورداری و به زنبورداری­ های مجاور تقریباً مشابه آنچه که در مورد لوک آمریکایی گفته شد می­باشد. ولی گفته شده است که در مورد لوک اروپایی ورود اشتباهی زنبورهای کلنی ­های سالم به کلنی ­های بیمار و مراجعه مجدد آن­ها به کلنی خودشان تأثیر بیشتری نسبت به غارتگری در انتشار بیماری لوک آمریکایی داشته و عسل کمتر به عامل این بیماری آلوده می­شود.

قابل توجه است که پولک­ها یا فسیل حاصله از بقایای خشکیده لارو در مورد لوک اروپایی سریع­تر از لوک آمریکایی از سلول­ها خارج شده و بقای کمتری در کلنی دارند. ضمناً لاروهای آلوده به باکتری لوک اروپایی که قدرت ادامه حیات خود را حفظ کرده و به مرحله بلوغ می­رسند پس از تولد، سلول­های آنها هنوز به باکتری آلوده است و قدرت بیماری­ زائی دارند و لذا امکان آلودگی لاروهایی که بعداً در این سلول­ها پرورش داده می­شوند وجود دارد.

پیشگیری و کنترل لوک اروپایی:
به منظور پیشگیری و کنترل این بیماری تا کنون داروهای مختلفی مصرف گردیده ­اند که مهمترین و پرمصرف­ ترین آن­ها اکسی تتراسیکلین یا ترامایسین می­باشد که به صورت پودر مخلوط با پودر شکر و یا محلول در شربت شکر به زنبورها خورانیده می­شود. در صورت مصرف این دارو برای پیشگیری از بیماری، معمولاً دو نوبت در سال که یکی در پاییز و دیگری در اوایل بهار است به همان نحوی که در مورد لوک آمریکایی گفته شد به کار برده می­شود.

مصرف داروهای آنتی بیوتیک برای معالجه بیماری لوک اروپایی باید زیر نظر متخصصین و افراد کارآزموده باشد و موکداً توصیه می­شود از کاربرد این گونه داروها در فصول شهدگیری خودداری گردد. در غیر این صورت بقایای این گونه داروها در عسل راه یافته و اثرات نامطلوبی را برای مصرف کننده خواهند داشت. در صورتی که آلودگی کلنی به بیماری لوک اروپایی خفیف باشد معمولاً کلنی به طور طبیعی قدرت مقابله با بیماری را داشته و در صورت وجود شهد طبیعی به آن غلبه یافته و نیازی به خوراندن دارو به این گونه کلنی ­ها نیست.

نژادهای مختلف زنبور عسل مقاومت متفاوتی نسبت به این بیماری از خود نشان داده­اند. لذا تعویض ملکه کلنی بیمار با ملکه از نژاد دیگر که جوان و بهتر باشد تأثیر زیادی در مقابله با این بیماری دارد.عده ­ای از محققین معتقدند در صورت مشاهده حالت حاد بیماری لوک اروپایی بهتر است محتویات کلنی بیمار را مثل لوک آمریکایی سوزانیده و قسمت­های چوبی کندو را ضدعفونی نمود.

اقدامات قابل توصیه به زنبورداران برای جلوگیری از اشاعه بیماری­های لوک زنبور عسل

1. از خرید کلنی­ های زنبور عسل و وسایل زنبورداری مستعمل از منابع غیر مطمئن خودداری شود و در صورت استفاده از وسایل زنبورداری مستعمل خریداری شده قبل از مصرف آن­ها را ضدعفونی نمایند.
2. اقدامات لازم جهت جلوگیری از غارتگری به عمل آید. خصوصاً از ریختن تکه­ های شان و بره موم (صمغ) در اطراف کلنی ­ها خودداری شود.
3. از تغذیه عسل غیر مطمئن (از نظر آلودگی به عامل بیماری لوک) به کلنی­ ها موکداً خودداری گردد.
4. در صورت عدم اطمینان کامل از سلامتی کلنی­ ها (از نظر ابتلا به بیماری لوک) از نقل و انتقال زنبور و شان بین کلنی­ ها خودداری شود.
5. پراکندگی کلنی­ ها در محوطه زنبورداری با در نظر گرفتن علائم زمینی به صورتی باشد که زنبورها برای مراجعه به کلنی خود دچار اشتباه نشده و از جابجا شدن اشتباهی زنبور حتی­ المقدور جلوگیری شود.
6. در صورت مشاهده علائم مشکوک بیماری در اولین فرصت با مراکز و افراد ذیصلاح تماس گرفته و در صورت تأیید ، اقدامات لازم برای کنترل و جلوگیری از اشاعه آن سریعاً به عمل آورید.

این تجربه است که کمک می کند در هر تجارتی موفق شوید، ما بدون هیچ چشم داشتی تجربه خود را در اختیار شما خواهیم گذاشت
گروه تولیدی پژوهشی نیازی