بلوغ مرغ بومی زمانی است که دستگاه تولید مثل مرغها به اندازه کافی رشد نموده و اولین تخم مرغ تولید میشود. امروزه با پیشرفت های اصلاحی صورت گرفته شاهدکاهش سن بلوغ مرغ های بومی هستیم بعنوان مثال در مرکز اصلاح نژاد مرغ بومی اصفهان طی ۱۵ نسل اصلاح نژاد، ۱۳ روز از سن بلوغ مرغ های بومی کاسته شده است. در ادامه این پست دستگاه تولید مثل مرغ محلی و فرایند تشکیل تخم مرغ به طول کامل بررسی می گردد.
بلوغ
سن بلوغ در نژاد های مختلف متفاوت است بطوریکه در مرغ لاری سن بلوغ مرغها در ۲۷ تا ۲۸ هفتگی و در نژاد مرندی در سن ۲۰ هفتگی صورت می گیرد. بین وزن بدن هنگام تخمگذاری با سن بلوغ رابطه خطی و مثبت وجود دارد، به طوری که نژادهای سبک تر مرغان بومی زودتر از نژادهای سنگین به بلوغ جنسی می رسند. همچنین اقلیم و آب و هوا نیز بر روی سن بلوغ تاثیر گذار هستند. تحقیقات صورت گرفته نشان میدهد که مرغان بومی مناطق گرمسیری در سن پائین تری تخمگذاری را شروع می کنند.
با توجه به ارتباط بلوغ مرغ های بومی با دستگاه تولید مثل و تولید تخم مرغ، شناخت دستگاه تولیدمثل و نحوه شکل گیری تخم مرغ از اهمیت ویژه ای برخوردار است. لذا قبل از بررسی بلوغ و عوامل موثر بر بلوغ ابتدا لازم است شناخت کلی از دستگاه تولید مثل مرغ و فرایند تشکیل تخم مرغ در مرغ های بومی داشته باشیم.
دستگاه تولید مثل مرغ و فرایند تشکیل تخم مرغ
دستگاه تولید مثل مرغ های تخمگذار از دو قسمت تخمدان و مجرای تخمدان (اویدوکت) تشکیل شده است که این مجرای تخمدان به ترتیب از بخش های شیپور فالوپ (Infundibulum)ماگنوم، ایستموس، رحم (ShellGland) و مجرای خروج موا تخم (واژن و کلو آک) تشکیل شده است.
در دستگاه تولید مثل مرغ محلی و فرایند تشکیل تخم مرغ تخمدانها بعنوان اولین قسمت دستگاه تولید مثل مرغ های بومی می باشند که در حفره شکمی و نزدیک کلیه ها قرار گرفته اند. در مرغ های تخمگذار که تولید تخم مرغ دارند، تنها تخمدان سمت چپ آنها تکامل یافته و فعال می باشد و تخمدان سمت راست رشد نمی کند. تخمدان سمت چپ در هنگام بلوغ مرغ شامل تعداد زیادی سلول با اندازه های مختلفی است که اصطلاحا فوليكول نامیده می شود. تخمدان مرغ هایی که به بلوغ رسیده اند فعال شده و هورمون هایی نظیر استروژن و پروژسترون ترشح می نماید.
این هورمون ها از طریق گردش خون به کبد رفته و کبد مرغ بالغ تحت تأثیر این دو هورمون استروژن و پروژسترون، مواد مغذی و دیگر مواد اولیه لازم برای تکامل فولیکول ها را فراهم و از طریق دستگاه گردش خون به تخمدان منتقل و این مواد از طریق رگهای خونی غشاء فولیکول به مدت ۱۰ روز جذب شده و باعث باعث افزایش حجم فولیکول ها و تشکیل زرده می شود. در این مرحله زرده و دیسک ژرمینال (لایه زایشی) به قطر ۲ میلی متر کامل می شود. دیسک ژرمینال یا لایه زایشی بعنوان سلول جنسی مرغ محسوب شده که با لقاح یافتن با اسپرم خروس، تشکیل سلول تخم و در حقیقت تولید تخم مرغ نطفه دار را می دهند.
دومین قسمت دستگاه تولیدمثل مرغها در فرایند تشکیل تخم مرغ لوله تخمدان یا اویدو کت می باشد. لوله تخمدان از چندین بخش تشکیل شده است که اولین بخش لوله تخمدان حالت قیف یا شیپوری شکلی دارد که اصطلاحاً به آن شیپور فالوپ میگویند. زرده رسیده شده بر روی تخمدان در ناحیه ای بدون رگ به نام استیگما از روی تخمدان آزاد می شود. تخمدان به لوله های تخمدان اتصالی ندارد و دامنه حرکات شیپور فالوپ تحت تاثیر هورمون های تخمدان (تولید شده در محل آزاد شدن فولیکول) افزایش می یابد و باعث جذب زرده توسط این بخش از لوله تخمدانی می شود.
حال به هر دلیل (نظیر بیماری برونشیت عفونی) دامنه و میزان حرکات شیپور فالوپ کاهش یابد، زرده توسط این قیف جذب نشده و درون حفره شکمی رها می شود و باعث عفونت حفره شکمی و لوله های تخمدانی (پریتونیت و سالپنژیت) در پرندگان می شود.
شیپور فالوپ حدود ۷ تا ۸ سانتیمتر طول دارد و در قسمت داخلی دارای ساختمان غده ای است که محیط مناسبی برای ذخیره اسپرم ها محسوب می گردد و اسپرم ها در این محیط تا سه هفته زنده می مانند. بعد از جفت گیری مرغ حدود سه روز طول می کشد که اسپرم به ناحیه شیپور فالوپ برسند لذا قوی ترین اسپرم ها قادر به طی این مسیر می باشند.
جذب زرده وعبورآن ازبخش شیپورفالوپ حدود۱۵ تا ۳۰ دقیقه طول میکشد. طی این مدت عمل لقاح و تشکیل غشای زرده به همراه لایه ضخیم داخلی (لایه ای ضخیم روی زرده که شالاز به آن متصل می گردد) و قسمت شالاز صورت می گیرد.شالاز در حقیقت یک رشته پروتئینی است که باعث نگهداشتن زرده در قسمت مرکزی تخم مرغ می شود. این نگه داشتن زرده تخم مرغ در مرکز تخمبرای ممانعت از چسبیدن نطفه تشکیل شده به قسمت پوسته تخم مرغ و جلو گیری از آسیب به نطفه اهمیت زیادی دارد.
تخم بعد از بخش شیپور فالوپ وارد بخش ماگنوم می شود این بخش حدود ۳۰ تا ۳۵ سانتیمتر طول دارد و عبور تخم از این ناحیه حدود ۳ ساعت زمان می برد و طی این مدت سفیده تخم مرغ در اطراف زرده تخم مرغ ترشح می گردد.
تخم بعد از ماگنوم وارد بخش ایستموس می گردد. این بخش حدود ۱۰ سانتیمتر طول دارد و در یک ساعت در این بخش در غشاء داخلی و خارجی اطراف سفیده تشکیل و فرم تخم مرغ در این ناحیه شکل می گیرد. این دولایه نقش مهمی در جلوگیری از ورود باکتری ها به داخل محتويات تخم مرغ می گردد.
در دستگاه تولید مثل مرغ محلی و فرایند تشکیل تخم مرغ چهارمین بخش لوله تخمدان رحم نامیده می شود. این قسمت اگر چه حدود ۸ سانتیمتر طول دارد ولی تخم مرغ همین مسیر کوتاه را به مدت ۱۸ تا ۲۰ ساعت طی میکند. در این قسمت پوسته آهکی (کربنات کلسیم) تخم مرغ بر روی غشای خارجی سفیده تشکیل می شود. در مرغ های بومی که پوسته قهوه ای رنگ دارند، این رنگدانهها در این قسمت ترشح و در پوسته ذخیره می گردد. هنگام شکل گیری پوسته در رحم،تخم مرغ سطحی زبر و آهکی دارد که در همین ناحیه یک مایع لزج به نام کوتیکول سطح پوسته را پوشانده و باعث خروج راحت تر تخم مرغ در هنگام تخمگذاری می شود.
دمای تخم مرغ در هنگام تخمگذاری حدود 5/40 درجه سانتی گراد است. بعد از تخمگذاری دمای تخم مرغ به تدریج کاهش می یابد لذا سفیده و زرده منقبض شده و باعث ایجاد یک فشار منفی در داخل تخم مرغ می گردد، این فشار منفی باعث ایجاد فاصله بین دو غشای داخلی و خارجی احاطه کننده سفیده شده و منجر به پیدایش کیسه هوایی می گردد.
همچنین باعث نفوذ مایع کوتیکول به داخل منافذ پوسته شده و آنها را پر می کند که بعد از مدت کوتاهی خشک و منافذ پوسته بسته می شوند. لذا کوتیکول علاوه بر لیز کردن تخم مرغ مانع نفوذ میکروب ها به داخل تخم مرغ شده و باعث افزایش مدت ماندگاری و ذخیره تخم مرغ می گردد. لذا برای جلوگیری از باز شدن منافذ و احتمال نفوذ باکتریها از شستن تخم مرغ قبل از نگهداری باید خودداری نمود.
تأثیر استرس گرمایی بر دستگاه تولید مثلی مرغ های تخم گذار
دامنه حرارت طبیعی آسایش عمده نژادهای مرغ بومی در کشور بین ۲۰ تا ۲۷ درجه سانتی گراد است. یکی از خصوصیات خوب مرغها بومی تطبیق با شرایط نامناسب محیطی است اما افزایش دمای هوا به طوری که با علایم استرس گرمایی در پرنده همراه شود، باعث می شود که میزان خونی کمتری در تخمدانها گردش کند و اگر این شرایط گرمایی ادامه یابد ظرف چند روز اندازه و حجم تخمدان کاهش پیدا کرده و به تبع آن میزان هورمونهای استروژن و پروژسترون در پلاسمای خون کاهش پیدا می کند.
افزودن میزان متیونین جیره بخصوص در جیرههای با پروتئین خام پایین، باعث کاهش اثرات نامطلوب استرس گرمایی بر روی اندام های تولیدمثل مرغ ها می شود. همین امر باعث می شود که تعداد فوليكول رسیده بر روی تخمدان کاهش یابد و در نتیجه میزان تولید تخم مرغ هم کاهش یابد. دوره تخمگذاری مرغ خزک، اسفند ماه تا اواخر خرداد ماه می باشد که نشان دهنده این است که با افزایش شدت گرما میزان تخمگذاری پرنده کاهش و در نهایت متوقف می گردد که می تواند مؤید این مطلب باشد.
نظرات کاربران
2:27:55 AM