در پرورش زنبورهای نر این را باید دانست که ملکه باکره هنگام جفتگیری به طور متوسط با 7 تا 10 عدد زنبور نر جفتگیری می­کند ولی این رقم تا بیش از 20 زنبور نر نیز گزارش شده است. ملکه­ های باکره و زنبورهای نر قادرند تا چندین کیلومتر از کندوی خود پرواز نمایند و در صورتی که زنبور نر بالغ وجود نداشته باشد ملکه ممکن است آنقدر دور شود که دیگر قادر به مراجعت نباشد. لذا باید در محدوده پرواز جفتگیری ملکه­ ها زنبورهای نر مناسب به تعداد کافی وجود داشته باشد. ثابت شده است که زنبورهای نر هر زنبورستان هنگام بعدازظهر پرواز کرده و به نقاط معینی می­روند و در آنجا تجمع می­کنند. این محل ­ها را «منطقه تجمع زنبورهای نر» می­گویند. ملکه ­های باکره نیز این محل­ ها را پیدا کرده و برای جفتگیری به آنجا پرواز می­کنند. در ادامه پرورش زنبورهای نر و معرفی کامل کندوهای جفتگیری می پردازیم.

پرورش زنبورهای نر

برای تولید تعداد کمی ملکه (تا حدود چند صد عدد) تأمین زنبورهای نر مشکل مهمی نیست زیرا خود کندوها در فصل مساعد به تعداد کافی زنبور نر تولید می­نمایند ولی اطمینان زیادی به نژاد و خصوصیات ژنتیکی آن­ها نمی­توان داشت. برعکس در مواقعی که هزارها ملکه پرورش داده می­شوند وجود تعداد کافی زنبور نر اهمیت زیادی پیدا می­کند. زیرا در یک روز بعدازظهر ممکن است ملکه ­های باکره زیادی در جستجوی زنبور نر با یکدیگر رقابت نمایند و این امر ممکن است در روزهای پی در پی تکرار شود.

بهترین راه پرورش زنبورهای نر به تعداد کافی این است که 2 -1 شان زنبور نر را در هر یک از کندوهای پدری انتخاب شده قرار داده و اجازه داده می­شود که ملکه در آن­ها تخم­گذاری نماید.

این کار باید حدود 40 – 35 روز قبل از استفاده از زنبورهای نر شروع شود و به طور مرتب تکرار گردد. هر کندوی پدری مخصوص پرورش زنبور نر قادر خواهد بود که تا حدود 200 ملکه باکره را با زنبورهای نر خود بارور نماید. کندوهای پدری را باید از نژاد بسیار خوب انتخاب کرده و با شربت قند 50 درصد و گرده گل کافی تغذیه نمود.

کندوهای جفتگیری

برای زنبورداری که می­خواهد ملکه کندوهای خود را تعویض نماید و یا تعداد کندوهای خود را افزایش دهد بهترین روش جفتگیری ملکه این است که در هر کلنی که نیاز به ملکه جدید دارد یک سلول ملکه کامل شده قرار داده شود. برای این کار ابتدا ملکه قدیمی کندو را خارج کرده و روز بعد یک سلول کامل شده ملکه در سطح شان حاوی شفیره ­ها قرار داده می­شود در حدود 14 روز بعد ملکه باید شروع به تخم­گذاری نماید.

در واحدهای پرورش ملکه که اغلب صدها تا هزارها ملکه پرورش داده می­شوند باید کندوهای جفتگیری مخصوصی تدارک دید. برای جفتگیری ملکه انواع زیادی کندوهای جفتگیری وجود دارند که مهمترین آن­ها عبارتند از:

کندوهای استاندارد تقسیم شده به چند کندوی جفتگیری

ممکن است کندوهای استاندارد معمولی را از طور و یا از عرض به چند قسمت تقسیم کرده و سوراخ پرواز هر قسمت را در جهت مخالف قسمت­های دیگر قرار داد. این قسمت­ها نباید به یکدیگر ارتباطی داشته باشند و سطح فوقانی آن­ها با یک پوشش پارچه ­ای یا تخته­ای کاملاً پوشانده می­شود.

در صورتی که این کندوها از طول به دو یا سه قسمت تقسیم شوند قاب­های آن­ها استاندارد بوده و می­توان از قاب­های کندوهای دیگر استفاده نمود. برای این کار در هر قسمت یک قاب شفیره همراه با زنبورهای آن و یک قاب عسل و یک قاب خالی قرار می­دهیم و آن­ها را با شربت قند تغذیه می­نمائیم.

در صورتی که این کندوها به فاصله بیش از 4 کیلومتری منتقل شوند زنبورهای آن­ها کم نخواهد شد. در غیر این صورت بهتر است چند روز بعد اگر جمعیت آن­ها کاهش یافته است مقداری زنبور جوان را اسپری کرده و به آن­ها اضافه نمود.

در صورتی که کندوهای استاندارد از عرض و طول به چند قسمت تقسیم شوند قاب­های آن­ها کوچک بوده و بهتر است 15 – 10 روز قبل این قاب­ها را روی کندوی دیگری قرار داده تا ملکه در آن­ها تخم­گذاری نموده و سپس مثل بالا عمل شود. در این گونه کندوهای جفتگیری اگر قاب حاوی شفیره قابل تأمین نبود می­توان مقداری زنبورهای جوان از کندوهای جفتگیری اگر قاب حاوی شفیره قابل تأمین نبود می­توان مقداری زنبورهای جوان از کندوهای مختلف را در جعبه ­ای ریخته و با شربت آن­ها را اسپری و خیس کرده و به هر کندوی جفتگیری کوچک مقداری زنبور داد به طوری که روی شان­ه های آن­ها بپوشانند.

سپس سوراخ پرواز این کندوها را با توری سوراخ ریز بسته و به مدت 3- 2 روز در اتاق تاریک و خنکی قرار داد. پس از این مدت در هنگام غروب باید آن­ها را در محوطه جفتگیری مستقر کرده و سوراخ پرواز آن­ها را باز نمود.

کندوهای متوسط جفتگیری با قاب­های استاندارد

عرض این کندوها به اندازه نصف کندوهای استاندارد بوده و کلاً ظرفیت پنج قاب را دارند و برای جفتگیری ملکه بسیار خوب هستند. زیرا در تحت شرایط آب و هوایی مختلف به خوبی دوام می­آورند.

برای تشکیل آن­ها یک قاب محتوی شفیره با زنبورهای روی آن در بین یک قاب عسل و یک قاب خالی قرار داده می­شود و در صورتی که جمعیت آن­ کم باشد مقداری زنبور جوان نیز اسپری کرده و به آن اضافه می­گردد.

بهتر است این کندوها را در فاصله بیش از چهار کیلومتری قرار داده که زنبور آن­ها به کلنی ­های اولیه مراجعت نکنند. در غیر این صورت در هنگام غروب آنها را در محوطه قرار داده، سوراخ پرواز آن­ها را تنگ کرده و دو تا سه روز بعد نیز جمعیت آن­ها را بررسی کرده و در صورت لزوم مقداری زنبور جوان به آن­ها اضافه می­نمائیم. این کندوها را نیز باید با شربت قند 50 درصد تغذیه نموده و مراقبت­های لازم جهت جلوگیری از غارتگری نیز به عمل آید.

کندوهای کوچک جفتگیری

این کندوها که در مناطق معتدل بسیار رایج و مشهور هستند به اشکال و اندازه­ های مختلف ساخته شده­اند. محاسن عمده آن­ها این است که اولاً سبک هستند و حمل و نقل آن­ها راحت  می­باشد. ثانیاً برای تشکیل هر یک از آن­ها مقدار کمی زنبور لازم است. ولی با توجه به این که قدرت تحمل نوسانات حرارتی زیاد را ندارند کاربرد آن­­ها محدود به مناطقی با آب و هوای معتدل و حداقل نوسانات حرارتی شب و روز می­باشد. با قرار دادن آن­ها در زیر سایه درختان و یا ایجاد سایه ­بان تا حدودی می­توان آن­ها را از گزند حرارت شدید محفوظ نگهداشت.

برای تشکیل این گونه کندوها می­توان مثل آنچه که در مورد کندوهای استاندارد تقسیم شده به قاب­های کوچک را در بدنه مخصوصی قرار داده و روی کندوهای معمولی گذاشت تا زنبور­های آن­ها متولد شده و قاب­ها خالی شوند و به انبار منتقل گردند.

در مورد کلیه انواع کندوهای جفتگیری باید دقت کافی به عمل آید که از غارتگری جلوگیری شده و در تمام مدت استفاده از آن­ها شربت قند 50 درصد به آن­ها داده شود مگر آنکه شهد به اندازه کافی در جریان باشد.

منطقه جفتگیری ملکه­ ها و استقرار کندوهای جفتگیری

وضعیت آب و هوایی، موقعیت جغرافیایی و شکل محوطه کندوهای جفتگیری در موفقیت جفتگیری ملکه­ های باکره تأثیر بسزایی دارند، به طوری که عده­ای از پرورش دهندگان ملکه بیش از 90 درصد و عده­ای حتی کمتر از 50 درصد موفقیت داشته­اند.

سرما، گرما، باد و باران زیاد از عوامل بسیار مؤثر در تأخیر جفتگیری ملکه ­ها و کم شدن درصد موفقیت آن­ها می­باشند. همچنین عدم وجود علائم زمینی مثل درخت، نهر آب، ساختمان، و غیره باعث ورود اشتباهی ملکه ای جفتگیری کرده به کندوهای دیگر شده و در نتیجه این گونه ملکه ­ها کشته شده و درصد موفقیت کاهش می­یابد.

کندوهای جفتگیری را باید در سایه یا سایه آفتاب قرار داده و به طور تکی یا چند تائی پهلوی هم قرار داد به طوری که سوراخ­های پرواز آن­ها در جهات مختلف باشند. نباید آنها را در ردیف­های طویل قرار داد مگر آنکه علائم زمینی زیادی وجود داشته باشند.

کندوهای جفتگیری باید در مقابل مورچه و سایر آفات، باد شدید و غیره محفوظ بوده و در نزدیکی آن­ها باید آب جاری تمیز وجود داشته باشد.

مستقر کردن سلول­های آماده شده ملکه در کندوهای جفتگیری

پس از آنکه کندوهای جفتگیری آماده و در محوطه جفتگیری مستقر شدند، معمولاً 2-1 روز بعد باید سلول­های ملکه را به آن­ها وارد نمود. برای این کار روی بلوک­های چوبی که حاوی سلول­های ملکه هستند پارچه مرطوبی کشیده و آن­ها را به محوطه جفتگیری منتقل نمائیم. سپس هر سلول را در وسط قاب شفیره کندوی جفتگیری مستقر نموده و با دقت در بین دو قالب دیگر قرار داده می­شود. عده­ای از پرورش دهندگان ملکه دو عدد سلول ملکه را به هر کندوی جفتگیری می­دهند تا در صورت متولد نشدن یکی، دیگری به ثمر برسد. همچنین در صورتی که هر دو متولد شدند آن که بهتر است باقیمانده و دیگری را از بین خواهد برد.

تاریخ تقریبی تولد، بلوغ، جفتگیری و تخمگذاری ملکه و خارج کردن آن از کندوی جفتگیری

پس از مستقر کردن سلول­های ملکه در کندوهای جفتگیری و به فاصله یک تا دو روز بعد ملکه متولد شده و حدود 7 روز بعد بالغ می­گردد و جفتگیری می­نماید. حدود 2 تا 4 روز پس از جفتگیری، ملکه شروع به تخم­گذاری خواهد نمود.

به طور معمول و به شرط فراهم بودن شرایط، حدود 14 روز پس از قرار دادن سلول ملکه در کندوی جفتگیری، ملکه باید در حال تخم­گذاری باشد و می­توان آن را از کندوی جفتگیری خارج کرد.

خارج کردن ملکه از کندوی جفتگیری و ارسال آن به مناطق مختلف

برای فروش ملکه­ های پرورش یافته و ارسال آن­ها به مناطق مختلف باید از قفس­های مخصوص ملکه استفاده نمود. در این قفس­ها شیرینی مخصوص ملکه قرار داده، سوراخ انتهای نزدیک به محل شیرینی ملکه را با چوب پنبه مسدود کرده و روی قفس شبکه توری سوراخ ریز نصب می­کنیم و در ظرفی قرار داده و به محوطه کندوهای جفتگیری می­بریم.

سپس هر کندو را که حاوی ملکه بارور می­باشد بازرسی کرده و ملکه را یافته و در صورت لزوم علامت­گذاری می­کنیم. برای علامت­گذاری ملکه از رنگ­های مخصوصی استفاده می­شود که سریعاً خشک شده و بو نداشته باشند. معمولاً به وسیله میله باریکی در پشت قفس سینه ملکه یک خال کوچک از رنگ گذاشته می­شود و یا گاهی دیسک ­های فلزی بسیار سبک و کوچک که روی آن­ها شماره­ای نیز نوشته شده است و به رنگ­های مختلف می­باشند در پشت قفس سینه ملکه چسبانده می­شوند. اصولاً رنگ مورد استفاده برای علامت­گذاری ملکه مبنای بین­المللی پیدا کرده است. بدین ترتیب که رنگ سفید یا خاکستری برای سال­هایی که عدد آخر آن­ها 1 یا 6 است، رنگ زرد برای سال­هایی که عدد آخر آنها 2 یا 7 ، قرمز برای سال­هایی که عدد آخر آنها 3 یا 8، سبز برای سال­هایی که عدد آخر آن­ها 4 یا 9 و بالاخره آبی برای سال­هایی که عدد آخر آنها به 5 یا صفر ختم می­شود به کار برده می­شوند.

بدین ترتیب می­توان سن تقریبی ملکه را مشخص کرد. اغلب  تا  دو بال یک طرف ملکه را نیز با قیچی باریکی چیده و آن را کوتاه می­نمایند. در سال­های زوج بال سمت راست و در سال­های فرد بال سمت چپ ملکه را قطع می­کنند و بدین ترتیب می­توان به سن ملکه پی برد.

در جریان علامت­گذاری ملکه و یا کوتاه کردن بال وی باید طرفین قفس سینه ملکه را با انگشت سبابه دست چپ به گونه­ای گرفت که سر ملکه به طرف داخل دست قرار گیرد و هیچ گونه فشاری به شکم وی وارد نشود.

پس از این عملیات باید ملکه را از سر وارد سوراخ قفس ملکه کرده و یا همچنان که روی سطح شان حرکت می­کند وی را به طرف داخل قفس هدایت نمود و پس از وارد کردن حدود 7 تا 10 زنبور پرستار در داخل قفس سوراخ آن را با چوب پنبه مسدود کرد.

برای ارسال تعداد معدودی ملکه به محل دیگر (مثلاً یک ، دو یا سه ملکه) ، می­توان قفس آن­ها را در پاکتی ضخیم قرار داده و با ایجاد چند سوراخ در حاشیه آن و نوشتن آدرس روی پاکت آن­ها را ارسال نمود.

ولی برای ارسال تعداد بیشتر ملکه، قفس­ها را روی یکدیگر قرار داده، با نوار چسب کاغذی به هم متصل کرده، توری فلزی روی آن­ها می­کشیم و سپس صفحه­ای مقوایی روی آن قرار داده و با نوشتن آدرس روی بسته آن را ارسال می­نمائیم.

استفاده از مجدد از کندوهای جفتگیری ملکه

کلیه کندوهای جفتگیری باید پس از خارج کردن ملکه از آن­ها مورد بازدید قرار گرفته و در صورتی که به زنبور یا غذا نیاز دارند آن­ها را تأمین کرده و در صورت لزوم استفاده مجدد از آنها باید حداکثر 3 -1  روز بعد سلول ملکه جدیدی در آن­ها مستقر نمود.

این تجربه است که کمک می کند در هر تجارتی موفق شوید، ما بدون هیچ چشم داشتی تجربه خود را در اختیار شما خواهیم گذاشت
گروه تولیدی پژوهشی نیازی