تقریباً می توان گفت، اغلب بیماری های گوزن با گاوسانان از جمله گاو مشترک می باشد. بیماری های نظیر بروسلوز، عارضه های حاصل از کرم ها به ویژه کرم­های روده­ای بیماری های انگلی که شایع ترین آن لایم که زئونوزی برای انسان است. در این مقاله به شناخت و بررسی بیماری های گوزن می پردازیم.

بیماری های گوزن

اگر بخواهیم به بیماری خاصی در گوزن اشاره کنیم، بهترین اشاره ناهنجاری­های شاخ گوزن بوده که اغلب در اثر اختلاف در ترشح هورمون تستوسترون روی می دهد. معایبی از قبیل:

1- صدمه پایه شاخ Pedicle

شکستگی پایه یکی از بیماری های گوزن می باشد که همیشه به شکل ناهنجاری شاخ، مانع از خونرسانی به شاخ در حال رشد شده و از طرفی کانال های خونی دائمی و اصلی به دلیل آسیب دیدگی در رشد شاخ تأثیر منفی می گذارد.

۲- آسیب های وارده بر شاخ اولیه پوشیده شده از پرز

شاخ اولیه در حال رشد نرم و بسیار شکننده است اگر شکستگی در قسمت انتهای شاخ رخ دهد به علت تأثیر جاذبه پس از بهبودی به سمت پایین متمایل می شود که در ادامه، رشد شاخ بصورت عمودی خواهد بود. اگر شکستگی انتهایی جدا شود در بعضی مواقع بیش از یک شاخ از قسمت شکسته رشد خواهد کرد.

٣- سوراخ شدن شاخ اولیه

یکی از بیماری های گوزن  سوراخ شدن شاخ اولیه است .اگر ورید خونی سوراخ شود، خون بین شاخ و پرز (مخمل) لخته شده و در استخوان سازی در زیر لایه زیرین شاخ ایجاد می شود که در آینده شکلی گره دار بر روی شاخ به وجود می آورد، چنین برآمدگی اغلب در نزدیکی تاج (coronet) دیده می شود تا قسمت های بالایی، زیرا ويدها در آن منطقه قطورتر می باشند.

متداول ترین محل ایجاد این عارضه در قسمت جلویی و بالای قسمت های انتهایی شاخ می باشد. جایی که برآمدگی ها معمولاً بسیار کوچک بوده و گاهی برآمدگی های مشابهی ممکن است به همراه بهبود شکستگی ها دیده شود.

سوراخ شدگی (پارگی) در قسمت غضروفی شاخ اولیه

این عارضه باعث تخریب سلول­ها شده و عامل ایجاد دانه ای، جوانه­ای جدید که منجر به رشد شاخک (poiat) اضافی در محل غیر طبیعی می شود.

4- آسیب به پاها

ناتوانی ارثی در چنین عارضه هایی به ویژه اگر بر روی پاهای جلویی باشد، سبب افتادگی شاخ به سمت جلوی پا آسیب دیده می­شود.

٥- سرما زدگی

ممکن است دو نوع ناهنجاری در شاخ را به وجود آورد:

الف- زمانی که شاخ در زیر مخمل قرار دارد، در این مرحله مخمل یا پرزهای خشک شده و شاخ شکلی چرم مانند گرفته و پرزهای آن به مرور می ریزد.

ب- گانگرن در قسمت­های انتهای شاخ در این حالت قسمت­های انتهایی دچار گانگرن از بخش های سالم جدا می­شوند و قسمت های نزدیکتر که زنده مانده اند، از پرز (مخمل) پاک می شوند و در نتیجه دوتکه پایه کوتاه باقی خواهد ماند.

بیماری گوزن

٦- ناهنجاری در ضخامت پایه شاخ (pedicles):

در این عارضه یکی یا هر دو پایه سرشاخ­ها به شکل دوک مانند، ناهنجار با سطحی زبر و دانه می شود. شاخ­های قرینه رشد نمی کنند و معمولاً به شکل صاف و مستقیم رشد می کنند. چنین به نظر می رسد که علت این عارضه نقص در خون رسانی جهت رشد کافی باشد. این عارضه دائمی بوده و به طور تدریجی ایجاد می شود.

7- عدم متابولیسم کافی

الف- اولین نشانه این عارضه التهاب دستگاه گوارش به مدت طولانی به دلیل کمبود کلسیم روی می دهد.

ب- شاخ­های اولیه مارپیچی بوده که این ناهنجاری احتمالاً به علت آرام و متداول بودن فعالیت استخوانی در شکل­گیری شاخ به وجود می آید.

ج- افتادگی شاخ به سمت پایین احتمالاً به علت تأخیر در استخوانی شدن و تأثیر جاذبه زمین بر روی شاخ ایجاد می­شود. در چنین موردی قسمت های انتهای شاخ معمولاً به سمت بالا رشد کرده زیرا هر چه به زمان پایان رشد شاخ و استخوانی شدن آن پیش می رود، استحکام آن بیشتر شده و تأثیر عوامل محیطی مانند جاذبه بر روی شاخ کمتر شده و استخوانی شدن نیز سریع تر انجام می پذیرد.

د- لاستیکی بودن شاخ­ها

در این مورد شاخ­ها به علت کامل شدن مرحله استخوانی شدن به صورت غضروفی باقی می مانند. ممکن است مخمل ها (پرزها) ریخته یا اصلاً نریزد. این ناهنجاری ممکن است به علت بیماری در غده پارامتر تیروئید حیوان ایجاد شود.

۸- تک شاخی

در این عارضه ممکن است یک شاخ در محل طبیعی خود در هر طرف از جمجمه دیده شود و یا این که فقط مقدار در مرکز (وسط) دیده شود. شاخ یکطرفه به علت فقدان مادرزادی آن شاخ و یا گهگاهی به علت از بین رفتن یکی از پایه های شاخ در اثر حادثه در حیوان به وجود آید. لازم به ذکر است در اثر حادثه به شاخ معمولاً در مجاورت شاخ قبلی بر روی جمجمه به وجود آمده که در این مورد معمولاً شاخ دو پایه اصلی داشته و گاهی پایه­ها نیز به هم چسبیده و پیوستگی ایجاد می شود.

شاخ­های بهم پیوسته معمولاً چند سانتی متر بالاتر از تاجک از هم جدا می شوند. این ناهنجاری ها معمولاً در نسل های بعدی نیز تکرار می شود.

۹- گوزن­های ۳ شاخ

این عارضه که شایع تر می باشد، دو شاخ در یک طرف و یک شاخ در طرف دیگر رشد می کند. دو شاخ موجود در یک طرف ممکن است از یک پایه یا از دو پایه مجزا رشد یابند. لازم به ذکر است که این عارضه ارثی می باشد. ۱۰- شاخک­های اضافی بر روی شاخ

مهم ترین دلیل این عارضه ۲ عامل آسیب (یا ضربه) و ۳ شاخی بودن شاخ می باشد. گرچه شاخ­های چند شاخکی خصوصیات شاخ­های کلاه گیسی را ندارند، اما در شاخ­های مرتبط با هرمافرودیسم کاذب دیده می شوند. شاخک­های اضافی هم چنین دو نوع  Tulip و Luxurious دیده شده اما این ناهنجاری­ها بسیار نادر بوده و علت آن مشخص نیست دو نوع شاخ چند شاخکی وجود دارد.

الف- شاخک­های مضاعف (معمولاً نادر است)

شاخ های اولیه دارای دو شاخک عقبی یا جلویی می باشد. این خصیصه تکرار شده تا شاخ به سوی عقب کشیده شود. اما اغلب تا دوران باروری نرها (هیجانات جنسی) طول کشیده و به همین علت بسیار نادر است.

ب- دو شاخه بودن شاخک­ها (چنگال مانند، دو شاخه):

شاخک­های جلویی بالایی، و گاهگاهی هرسه نوع شاخ ممکن است چند شاخکی شوند. یکی از دلایل چند شاخکی شدن، زیستگاه این حیوانات می باشد. زیراحصاربندی توسط سیم های خاردار می تواند با توجه به رفتارهای تهاجمی حیوان باعث افزایش آسیب در گوزن­ها گردد.

اختلالات ترشح تستوسترون

1- اگر حیوان به هر دلیلی، در مدت زمانی کوتاه پس از تولد، دچار نقص در ترشح و حیوان هیچ گاه دارای پایه شاخ و یا شاخ اولیه نمی شود. اگر حیوان مذکور اخته شود، این نقیصه برطرف می گردد.

2- اخته شدن حیوان به هر علتی موجب کلاه گیسی شدن شاخ (peuke) می شود. در این حالت شاخ­ها بیش از زمان معمول که مخمل ها(پرزها) می ریزند، رشد می کند. این موضوع به دلیل فقدان هورمون تستوسترون در جلوگیری از ترشح هورمون رشد ایجاد می گردد. در این عارضه معمولاً گوزن در طول یکسال و یا بیشتر در اثر عفونت و حجم زیاد شاخ به علت رشد بیش از حد شاخ می میرد.

میزان رشد شاخ­های کلاه گیسی بستگی به زمان و وقوع آن در سال دارد. زیرا در دوره معمول رشد شاخ های اولیه، میزان رشد سریعتر از زمان­های دیگر در طول سال می باشد. میزان رشد رابطه مستقیم با سن حیوان داشته، چنانچه در گوزن بالغ رشد سریع تر از گوزن­های جوان و پیر است.

پرزها (مخمل ها) شاخ­های کلاه گیسی هنگامی شروع به ریزش می کند که آسیب به بيضه و یا بیماری آن پس از مدتی برطرف شده و بیضه ها مجدداً شروع به فعالیت نماید.

رویش شاخ اولیه

به علت فائق آمدن هورمونی بر هورمونی دیگر روی می دهد. در این حالت ترشح هورمون نری در جنس ماده افزایش یافته و به سطحی می رسد که می تواند باعث رویش و رشد شاخ در آنها گردد.

هرمافرودیت (دو جنسی) نیز در گوزن وجود داشته که در نتیجه آن جنسیت به طور كامل مشخص نمی شود. حیوان مبتلا به هرمافردویت (حقیقی یا کاذب) قادر به تولید مثل نمی باشد.

دو شاخی در گوزن­ها

در این حالت یکی از شاخ­ها یا هر دوی آنها در زمانی که باید بیفتد نیفتاده و تا زمان رشد شاخ بعدی در محل خود باقی می ماند. اگر شاخ­ها نیفتند، شاخ­های جدید در فصل رویش شاخ شروع به رویش مجدد کرده و می توان نتیجه گرفت که تستوسترون تا اواخر پاییز ترشح شده است. احتمال دیدن این مورد بیشتر در گوزن­های یک ساله می باشد.

نکته: ترشح هورمون تستوسترون معمولاً در بهار شروع و در اواسط بهار تا اواسط تابستان به اوج و در پاییز کاهش یافته که در نتیجه آن شاخ در زمستان می افتد.

این تجربه است که کمک می کند در هر تجارتی موفق شوید، ما بدون هیچ چشم داشتی تجربه خود را در اختیار شما خواهیم گذاشت
گروه تولیدی پژوهشی نیازی