پرورش گوسفند بطرز صحیح، مستلزم آنست که هنگام تشکیل گله و انتخاب گوسفند اعم از بره، میش یا قوچ صفات ظاهری با دقت مورد بررسی قرار گرفته و دقیقاً شناسائی شود. بدیهی است معیارهائی که برای سنجش صفات بکار می رود، بسیار متغییر است، في المثل بعضی صفات مثل وزن بدن یا مقدار شیر، بدقت قابل اندازه­ گیری باشد و بعضی دیگر برخلاف صفات نامبرده به خبرگی و تجربه خاصی نیازمند است. از جمله این صفات از چگونگی تناسب اندام و یا زیبائی شکل ظاهری دام می توان نام برد. بهرحال دامدار و یا کسی که می خواهد گوسفندداری خود را از نظر کیفیت و تولید فرآورده ها بهبود بخشد و همه ساله در پیشبرد مقاصد خود پیشرفت­های چشمگیر کند باید تابع اصول کلی اصلاح دام باشد و دام­های خود را ابتدا یک به یک ارزیابی نماید. سپس با مطالعه صفات و شناسائی صحیح و کامل، دامدار می تواند با قضاوت صحیح بهترین دام­های خود را برای ایجاد گله مادر که اصطلاحاً آنرا گله داشتی نیز می گویند انتخاب نماید و بقیه آنها را با اطمینان خاطر به فروش برساند. دراین پست به بررسی شناسائی و آشنایی با اندام ظاهری گوسفند می پردازیم.

شناسائی و آشنایی با اندام ظاهری گوسفند

قضاوت درباره گوسفند، بعلت وجود فرآورده های متنوع گوشت، پشم و شیر با قضاوت درباره سایر دام­ها تفاوت دارد زیرا در حیواناتی مانند گاو بعلت وجود پوشش ساده بدن، قضاوت و شناسائی نسبتاً بسهولت امکان پذیر است، در صورتیکه انجام این امر در گوسفند بعلت پوشش پشم مشکل­تر است. از طرف دیگر تعداد افراد، گله ی گوسفند به مراتب از گله های گاو بیشتر بوده و دقت بیشتری می خواهد و به همین خاطر دامداران باید در این کار با حوصله بیشتر کار نمایند. همچنین در گوسفند، صفات، مختلف نسبتاً از ارزش و مساوی برخوردار می باشند و شناسائی و قضاوت در انتخاب باید در آن واحد صورت بگیرد. برای آنکه ارزیابی گوسفند به درستی و به طور دقیق انجام شود، ابتدا باید هدف از پرورش را مشخص نموده و سپس به انتخاب پرداخت. همانطور که در پست اصلاح نژاد ذکر خواهد شد، شناسائی صفات در گوسفند برحسب تولید گوشت و شیر و پشم متفاوت است. بهرحال، معمولاً سعی می شود دو صفت را در آن واحد با ارجحیت دادن یک صفت به صفت دیگر، به ترتیب ذیل شناسائی و اصلاح نمود:

صفت اصلی              صفت فرعی

گوشت                          پشم

پشم                            گوشت

گوشت                           شیر

شیر                             پشم

از آنجائیکه در بیشتر نقاط ایران تولید شیر گوسفند از اهمیت خاصی برخوردار نیست لذا کمتر به همبستگی بین صفات ظاهری و تولید شیر توجه می شود و بیشتر مسأله تولید گوشت مطرح است. گوسفندان پشمی و گوشتی نیز از نظر اندام ظاهری تا حدودی متفاوت می باشند و همین امر شناسائی و قضاوت آنها را تسهیل می کند. بهرحال برای آنکه ارزیابی گوسفند بدرستی و بطوردقیق انجام شود باید نکاتی را بشرح زیر مورد توجه قرار داد:

۱- آشنائی با اندام ظاهری گوسفند

اولین مرحله برای شناسائی و آشنایی با اندام ظاهری گوسفند ، شناخت نواحی مختلف اندام ظاهری حیوان است تا بتوان از آن برای تعیین ارزش نسبی نواحی نامبرده در انتخاب گوسفند گوشتی یا پشمی استفاده کرد. بررسی اندام ظاهری ممکن است در سنین مختلف و روی نژاد ها با خصوصیات اختصاصی صورت پذیرد. بنابراین ارزیاب ماهر باید بداند که به چه منظوری و در چه شرایطی دست به ارزیابی زده است. بدیهی است که نسبت آزمودگی شخص ارزیاب، احتمال اشتباه را کم می کند و همین امر موجب می شود که اظهارنظر حاصله بیشتر مقرون به حقیقت باشد. طبیعتاً هنگام ارزیابی نباید تنها به اعضای سالم توجه داشت بلکه به موازات آن می باید ضمن ارزیابی صفات مطلوب و ارزنده، به نقائص و معایبی نیز که احتمالاً در حیوان وجود دارد توجه نمود.

۲- روش صحیح بررسی صفات ظاهری گوسفند

بررسی صفات ظاهری باید در یک محوطه روشن به ترتیب صحیح و با دقت و بطور کامل انجام شود این نوع بررسی را در طی سه مرحله و بشرح زیر می توان انجام داد:

مرحله اول- مشاهده کلی:

در عمل، ارزیاب باید در ابتدای کار از فاصله های مناسب، گوسفند را از مقابل، پهلوها و پشت سر مورد مشاهده کلی قرار دهد. هرچند ترتيب آن مورد توجه نیست ولی باید دقت نمود که بهرحال حیوان از جمیع جهات مورد بررسی قرار گیرد. براساس مشاهده کلی، شخص ارزیاب می تواند نسبت به سر زندگی یا احياناً به افسردگی گوسفند بعلت بیماری­های ارثی و یا عفونی پی ببرد. جمع آوری اطلاعات لازم در مورد اندازه و هم آهنگی اعضای بدن، وضع قسمت های مختلف سر و صورت، طول گردن، چگونگی خطوط شاقولی دست و پا و زوایای بدن، قد و حدود فاصله شکم و سینه، جدوگاه تا زمین، پهنای پشت و کمر و سرين، وضعیت دنبه وقوس دنبالچه لازم و ضروری می باشد. وضع پوشش بدن، ظرافت پاهای وجود زوائد اضافی مثل منگوله، اندازه گوش، وضعيت چانه، شفافیت چشم باید از فاصله مناسب بدقت ملاحظه شود. عکس العمل حيوان در برابر ارزیاب نیز می تواند بیانگر تحرک حیوان باشد.

مرحله دوم- لمس و بررسی جداگانه نواحی مختلف بدن:

در این مرحله، ارزیاب باید اطلاعات حاصله از مرحله اول را بوسیله لمس و بررسی جداگانه نواحی مختلف بدن گوسفند و بازرسی ظاهری پشم تکمیل نماید.

• نسبت سختی یا نرمی عضلات نواحی پشت و کمر تا جدوگاه و چگونگی پوشش بدن و نواحی مربوط باید مورد بررسی قرار گیرد در این بررسی باید پهنای نواحی مزبور و همچنین وضعیت رشد عضلات با دقت ارزیابی شود. دامداران در طول برنامه پرواربندی، با لمس ناحیه کمر چگونگی افزایش وزن دام­های خود را بسادگی می توانند کنترل نمایند.
• تخمین ظرافت با ضخامت گردن و نیز بررسی وضع سر از نظر احتمال وجود بعضی عوارض و ضایعات و جراحات در ارزیابی سر و صفات مشخصه هر نژاد باید مد نظر باشد.
• عرض شانه و بررسی پوشش بدن در این ناحیه باید تخمین زده شود. پوشش بدن در این ناحیه و زیر گردن بویژه در گوسفندان پشمی حائز اهمیت می باشد.
• لمس سینه و تخمین سختی یا نرمی آن و گذاشتن کف یک دست روی جدوگاه و کف دست دیگر در زیر سینه برای تخمین عمق قفس سینه باید بدقت انجام پذیرد.
• لمس درجه فربهی انتهای خلفی بوسیله انگشت شصت در خارج و ساير انگشتان در داخل ران و ساق و بررسی وضع مفصل خرگوشی در این آزمایش وضعیت کلی عضلات پشت ران و همچنین شکل ران باید مورد بررسی قرار گیرد.
• تخمين عرض کپل و اتصال دنبه به کپل، لمس دنده ها و حدود فاصله و تخمین انحناء و قوسی بودن آنها باید مورد بازرسی قرار گیرد.
• تخمین عمق لگن با گذاشتن کف یک دست روی کپل و کف دست دیگر در امتداد شکم بویژه در میش الزامی است و بعلاوه وضعیت پستان در درمیش و بیضه ها در قوچ باید بازرسی گردد.
• ویژگی های دنبه از نظر اندازه، وضعیت اتصال و شکل ظاهری آن از لحاظ خصوصیات نژادی باید مشاهده و بررسی شود.
• کیفیت ظاهری پشم بویژه در نواحی پهلو و شانه و ران بوسیله باز کردن فرق در توده پشمی و به کمک دو کف دست باید مشاهده و مورد قضاوت قرار گیرد.
• وضعیت سم
• وضعیت سم و طرز ایستادن حیوان نیز بایستی مورد مطالعه وبررسی قرار گیرد. بعلاوه گوسفند را باید واداشت چند قدمی راه برود تا بدرستی حرکت و یا احیاناً وجود لنگش در حیوان پی برد.

مرحله سوم – بررسی تکمیلی بوسیله مهارکردن:

با مهار کردن دام می توان سطح شکمی، اندام تناسلی، وضعیت دنبه، را بدقت بازرسی و در مورد سن دام با توجه به وضع دندان­ها اظهار نظر نمود. مهار کردن گوسفند به علت کوچکی جثه ساده می باشد. ضمن مهار کردن، پشم گوسفند را به هیچ وجه نباید مشت کرد و یا احیاناً کوشش نمود که بدین وسیله حیوان را بلند و یا در جای خود ثابت نگه داشت. زیرا انجام چنین عملی موجب ایجاد ضایعه در زیر پوست می گردد که از نظر ظاهری لاشه حیوان را ممکن است بصورتی نامطلوب درآورد. بعضی از دامداران علاقه مند هستند برای مهار کردن دام، بخصوص برای مطالعه وضع دندان­ها، گوسفند را بین دو پای خود نگهدارند این عمل در مورد گوسفندان با جثه کوچک امکان پذیر می باشد. برای مهار کردن بره کافیست دو دست را در دو طرف تهیگاه قرار داده و آنرا از جا بلند کرد و در آغوش گرفت.

این تجربه است که کمک می کند در هر تجارتی موفق شوید، ما بدون هیچ چشم داشتی تجربه خود را در اختیار شما خواهیم گذاشت
گروه تولیدی پژوهشی نیازی