اکثر نژادهای مرغ های بومی کشور ما از دسته مرغهای آسیایی می باشند. کشور ایران بواسطه تنوع آب و هوایی دارای زیستگاه ها مختلفی است. در اثر تأثیرات زیستگاه های انواع مختلفی از نژادهای مرغ با خصوصیات متفاوتی ایجاد شده است به طوریکه نتایج مقایسه ژنتیکی سه نژاد مرغ بومی ایران (زرد کرک، گردن لخت و مرندی) بیانگر مشابهت ژنتیکی این سه نژاد از نظر کاریوتیپ (ارائه تصویری از کروموزوم ها) بود و قیاس کاریو تیپ این سه نژاد بومی با کاریو تیپ مرغ نژاد نیوهمشایر نشان داد که تفاوتی از نظر خصوصیات ریخت شناسی کروموزومی بین نژادهای ایرانی و نژاد وارداتی نیوهمپشایر وجود ندارد.
نژادهای مرغ بومی دنیا
مرغها متعلق به رده پرندگان (Aves)و گونه گالوس(Gallus) می باشند.
پیدایش نژادهای مرغ اگرچه از یک ژنوتیپ و گونه يکسان (Gallus Gallus Domesticus)شکل گرفته اما بین زیر گونه ها تفاوت های زیادی وجود دارد که باعث ب متنوعی شده است. به طوری که امروزه بالغ بر 100 عمده نژادهای مرغ های با قابلیت گوشتی می توان به کورنیش (Cornish)، وایت روک(White Rock)و هوبارد (Hubbard) اشاره نمود و در مورد نژادهای با قابلیت تخمگذاری بالاتر می توان به لگهورن سفید (White Leghorns)، رود ایسلندر( Rhode Island Reds)ایزابراون (Isa Browns)و پلیموت روک (Plymouth Rock)را نامبرد.
پلیموت روک (Plymouth Rock)
این نژاد دارای چندین واریته از جمله بارد (Barred)است. که علاوه بر تخم مرغ در زمینه تولید گوشت نیز حائز اهمیت هستند. در کشور ما این واریته وارد شده و توزیع میشود. این واریته متعلق به کشور آلمان و لهستان است که در شرایط روستایی تا ۶ سال قابلیت تولید دارد و دارای پیک تخمگذاری مناسبی می باشد (حدود ۸۵ درصد). این واریته در سن ۴ تا ۵ ماهگی تخمگذاری را شروع می کند و در شرایط روستایی قادر به تولید ۱۸۵ عدد تخم مرغ می باشد که تخم مرغ تولیدی به رنگ قهوه ای می باشد.
وزن مرغ این نژاد ۳ تا 4/3 کیلوگرم و وزن نیمچه ها 3/2 تا 7/2 کیلوگرم است. این نژاد در فصل زمستان هم تولید تخم مرغ (با تولید پایین تر) دارند که میزان تولید تخم مرغ بستگی به نوع گونه این نژاد دارد. رنگ پوست بدن زرد و لاله گوش به رنگ قرمز می باشد.
رود آیلندرد (Rhode Island Red)
زیستگاه این نژاد ایالت نیوانگلند آمریکاست. از خصوصیات این نژاد سازگاری خوب آن با شرایط محیط بیرون و مقاومت آن در برابر شرایط گرما و یا سرمای محیط است. اگر چه از لحاظ وزنی پایین تر از نژاد پلی موت روک است ولی این نژاد بعنوان یک نژاد دو منظور محسوب می گردد و به عنوان یک نژاد زودرس معرفی می گردد. وزن خروس 9/3 و وزن مرغ تا 9/2 کیلوگرم می رسد. این نژاد میزان تخم گذاری بالایی دارد، به طوری که میزان تولید تخم مرغ در سال بالغ بر ۲۲۰ عدد و پوسته تخم مرغ قهوه ای رنگ می باشد. رنگ پوست بدن زرد و لاله گوش به رنگ قرمز می باشد.
لگهورن(Leghorn)
خواستگاه این نژاد کشور ایتالیا است و قبلاً به عنوان نژاد ایتالیایی خوانده می شدند و از نظر تخمگذاری دارای قابلیت ویژه ای می باشند. مطابق با استاندارد انگليس حداقل وزن تخم مرغ در این نژاد حداقل ۵۵ گرم و متوسط میزان تخمگذاری 280 تخم مرغ بوده که به 300 تا 320 عدد در سال هم می رسد. رنگ پوسته تخم مرغ این نژاد به رنگ سفید می باشد.
بطور روزانه ۱۲۵ گرم مصرف خوراک دارد. با این اوصاف این نژاد قابلیت نگهداری و گردش در علفزار و محیط طبیعی را دارد. رنگ پوست بدن زرد و لاله گوش به رنگ قرمز می باشد.
آمراکانا (Ameracaunas)
زیستگاه آن آمریکای جنوبی و کشور شیلی است و یک تئوری در مورد این نهاد این است که این نژاد از آمیزش بین Aracaunasبا سایر نژادها بوجود آمده است. این نژاد دارای تاج نخودی است. وزن خروس در این نژاد ۳ کیلو گرم و مرغ 5/2 کیلو گرممی باشد.
این نژاد دو منظوره محسوب شده که رنگ پوست در این نژاد به رنگ سنید پوسته تخم مرغ به رنگ مایل به آبی می باشد.
نیوهمشایر (New Hampshire)
زیستگاه این نژاد ایالت نیوانگلند آمریکاست و همانند رودایلندرد مقاومت خوبی به شرایط نامناسب محیطی دارد. این نژاد دارای جثه مناسب و گسترده می باشد که تولید گوشت هدف اصلی پرورش محسوب شده و از نظر تولید تخم مرغ دارای عملکرد متوسطی می باشد. میزان رشد پر در این نژاد سریع بوده و پرها به رنگ مایل به قرمز و طلایی می باشد. وزن خروس به 9/3 کیلو گرم می رسد. رنگ پوسته تخم مرغ قهوهای روشن تا قهوه ای تیره میباشد.
نژادهای مرغ در ایران
در بسیاری از کشورهای در حال توسعه، ترکیب ژنتیکی مربوط به نژادهای محلی هنوز پایه و اساس اصلاح نژاد طيور را تشکیل می دهند. منابع ژنتیکی مرغان بومی میتواند زمینه را برای تولید نژادهای با تولید مناسب و سازگار با شرایط روستایی فراهم کند. در حال حاضر نژادهای مرغ بومی در ایران موجود هستند عمدتاً از تلاقی نژادهای داخلی و یا خارجی دیگر میباشند و نمی توان آنها را بعنوان نژاد خالصی دسته بندی نمود و در بین مرغ های بومی کشور دو نژاد مرندی و لاری تقریباً خالص می باشند.
نژاد مرندی
نژاد مرندی شناخته شده ترین نژاد مرغ بومی کشور ایران به شمار می رود. بیشترین پراکندگی این نژاد شهر مرند، آذربایجان و استان های شمال غربی کشورمان می باشد. از خصوصیات ظاهری این نژاد، رنگ سیاه پرها و وجود پر بر روی ساق پا است.
همچنین رنگ لاله گوش این نژاد سفید رنگ است. این نژاد از لحاظ تخمگذاری جزء نژادهای شاخص مرغ بومی در کشور محسوب می گردد، به طوری که در شرایط روستایی میزان تخمگذاری سالانه تا ۱۵۰ و در شرایط مطلوب تا ۱۸۰ عدد تخم مرغ هممی رسد. تخم مرغ در این نژاد به رنگ قهوه ای و به وزن حدود ۵۰ گرم می باشد. وزن مرغ بالغ حدود ۲ و وزن خروس بین 5/2 تا ۳ کیلو می باشد.
نژاد لاری
این نژاد در نقاط مختلف کشور پراکندگی دارد. از این نژاد عمدتاً بعنوان سرگرمی و برای مبارزه استفاده می کنند و از لحاظ اقتصادی (تولید تخم مرغ خوراکی و گوشت) اهمیتی ندارد. نژاد لاری شاید خالص ترین نژاد مرغ بومی در ایران محسوب شود. این نژاد شباهت زیادی با نژاد کورنیش دارد و دارای پاهای بلند، منقار کوتاه و زرد رنگ، قامت و گردن کشیده هستند.
این نژاد جزء نژادهای سنگین وزن محسوب می شوند به طوری که وزن مرغ بالغ ۳ تا کیلوگرم و خروس ۴ تا ۵ کیلو گرم می باشد و از نظر تخمگذاری چندان شرایطمطلوبی ندارند.
وزن تخم مرغ حدود ۵۰ گرم با رنگ کرم تا قهوه ای با پوسته ضخیم و دارای ضریب تبدیل نامناسبی برای تولید تخم مرغ می باشند. از نظر رنگ پرو بال واریته های مختلف نژاد لاری وجود دارد که اصلی ترین و خالص ترین آنها به رنگ قرمز هستند.
مرغ خزک
مرغ خزک بومی منطقه سیستان است که به علت کوتاه بودن پاهای آن به این نام خوانده می شود. این مرغ دارای جثه کوچک با پاهای کوتاه و رنگ پرها حنایی تا قهوه ای تیره و با لکه های سیاه می باشد
این نژاد دارای مقاومت بالای با شرایط نامناسب محیطی دارد. تخمگذاری این مرغ محدود به اسفند تا اواخر خرداد است که این میزان بین ۷۰ تا ۸۰ عدد تخم مرغ است. تخم مرغ این نژاد به رنگ سفید و حدود ۳۵ تا ۵۰ گرم وزن دارد. میزان باروری خوب تخم مرغ، از خصوصیات خوب نژاد محسوب می شود. وزن مرغ خزک بین 5/1 تا 5/2 کیلوگرم متغیر است.
مرغ گردن لخت
یکی دیگر از نژادهای مرغ بومی در ایران مرغ گردن لخت است . مرغ های گردن لخت فاقد پوشش کامل پر در نواحی گردن هستند. این لختی گردن دلیل ژنتیکی داشته و احتمالاً این ژن از تلاقی مرغ های بومی با نژاد های خارجی بوجود آماده است. مرغ های گردن لخت عمدتا در استان های شمالی کشور یعنی مازندران و گیلان پراکنده هستند و این نژاد سازگاری خوبی با شرایط آب و هوایی مناطق شمالی کشور دارد. وزن بلوغ در مرغ ۱۱۰۰ – ۱۰۰۰ گرم و در خروسها ۱۴۰۰ – ۱۳۰۰ گرم می باشد. میزان تخمگذاری سالیانه ۱۱۰ – ۱۰۰ عدد تخم مرغ در سال عنوان شده است.
مرغ زرد کرک
یکی دیگر از نژادهای مرغ بومی در ایران مرغ زرد کرک است .این نژاد بیشتر در استان های شمالی کشور (مازندران) یافت شده و همانند مرغ گردن لخت دارای مقاومت خوبی به شرایط مناطق شمالی کشور ( رطوبت بالا ) دارد. وزن بلوغ مرغها ۱۱۰۰ تا ۱۱۵۰ و وزن خروس ها ۱۳۰۰ تا ۱۴۰۰ گرم گزارش شده و میزان تخم گذاری آن ۱۳۰ عدد تخم مرغ در سال اعلام شده است.
مرغ بومی سایر نقاط کشور
این مرغ های بومی در نتیجه تلاقی سایر نژادها داخلی بوجود آمده اند که در نقاط مختلف کشور پراکنده هستند که تنوع زیادی در رنگ پر، رنگ نوک ورنگ پا می۔باشند. این مرغهاعمدتاًبنام منطقه وزیستگاه خودنامگذاری می شوند مانند مرغ سبزواری، مرغ لری، مرغ کردی، مرغ عشق آبادی و غیره. میانگین تخمگذاری مرغهای بومی ایران حدود ۱۰۸ عدد با میانگین وزنی ۴۵ تا ۵۰ گرم ذکر شده است. وزن مرغها در سن بلوغ ۱۳۰۰-۱۱۵۰ گرم و وزن خروس ها ۱۸۰۰-۱۵۰۰ گرم و میزان نطفه داری 9/3 ±9/46 درصد و جوجه درآوری 8/5 ± 56درصد عنوان می شود.
انتخاب نژاد مرغ بومی
با مطرح نمودن انواع نژادهای خارجی و داخلی ممکن است که این سوال پیش بیاید که اقتصادی ترین نژاد مرغ بومی که بهترین عملکرد را برای ما داشته باشد، کدام یک از این نژادها می باشند. انتخاب مناسب ترین نژاد مرغ بومی بر خلاف نژادهای صنعتی و اصلاح شده تنها میزان عملکرد و تولید نبوده بلکه اصلی ترین عامل در ابتدای امر، سازگاری مرغ با شرایط طبیعی و محیطی منطقه است چون مرغ های بومی بر خلاف نژادهای صنعتی به محیط بیرون وابسته هستند.
مقایسه ای که بین نژادهای بومی مراکز اصلاح نژاد مرغ بومی کشور صورت گرفت که نتایج بیانگر برتری میزان رشد نیمچه های مرکز اصلاح نژاد آذربایجان غربی بود على رغم این برتری این نژاد قاعدتاً برای مناطق گرم و کویری نظیر سیستان و بلوچستان مناسب نمی باشد. در مناطق کویری با شرایط آب وهوایی گرم و مدیریت بهداشتی و تغذیه ای نامناسبی، شاید بهترین نژاد مرغ بومی برای آن منطقه نژاد خزک باشد. اگر چه این نژاد دارای وزن و میزان تخمگذاری پایین تری نسبت به نژاد مرندی است، اما استفاده از این نژاد برای منطقه کویری مثل سیستان اقتصادی ترین نژاد محسوب می گردد. لذا در انتخاب نژاد باید به شرایط محیطی و مدیریتی منطقه هم دقت نمود.
با توجه به اهمیت پرورش مرغ بومی در کشور، در حال حاضر ۷ مرکز اصلاح نژاد مرغ بومی برای بهبود ذخایر ژنتیکی در نقاط مختلف کشور مشغول به اصلاح نژاد مرغ – های بومی منطقه می باشند. با توجه به پراکندگی این هفت مرکز در استان های خراسان شمال شرق کشور سیستان (جنوب شرق کشور) آذربایجان غربی (شمال غربی) فارس و اصفهان (در مرکز کشور) مازندران (شمال کشور) و استان يزد (مناطق مرکزی و کویری)، می توان با توجه به شباهت منطقه جغرافیایی خود با یکی از این مراکز اصلاحی اقدام به خرید جوجه و یا نیمچه های اصلاح شده با عملکرد بهتر و سازگار با محیط نمود.
این تجربه است که کمک می کند در هر تجارتی موفق شوید، ما بدون هیچ چشم داشتی تجربه خود را در اختیار شما خواهیم گذاشت
گروه تولیدی پژوهشی نیازی
ممنون کاش عکس های بیشتری می ذاشتید از نژاد ها