کبوتر نیز مانند سایر پرندگان و حیوانات، نژادهای مختلفی دارد. اما چون از لحاظ تولیدی بسیار کمتر از سایر پرندگان اهلی؛ مثل مرغ، بوقلمون، غاز، اردک و غیره مورد تحقیق، مطالعه و توجه قرار گرفته است، بسیار کمتر توسط انسان در برنامه های تحقیقاتی اصلاح نژاد، تغذیه و غیره وارد شده است. در این مقاله در مورد انواع انواع نژادهای کبوتر که به دو دسته اهلی و وحشی تقسیم می شوند خواهیم پرداخت و انواع نژادهای آن ها را اعم از خارجی و ایرانی بررسی میکنیم.

نژادهای کبوتر

در ایران، کبوتر هرگز از لحاظ تولید گوشت مورداستفاده تجارتی واقع نشده و هیچ واحد تولیدی تجارتی کبوتر تاکنون در کشور ما ایجاد نشده است. در ایران قدیم نیز همانند برخی از کشورهای دیگر، با استفاده از کبوترهای نامه رسان، از این پرنده در امر نامه رسانی دولتی استفاده می شد. به عبارت ساده تر می توان اذعان داشت که به غیر از استفاده از کبوتر در امر نامه رسانی در گذشته، در ایران تنها مورداستفاده این پرنده، نگهداری آن توسط برخی از مردم به منظور تفریح و در اصطلاح «کبوتربازی» و نیر برای مسابقه «گرو بستن» بوده است.

به همین لحاظ می توان گفت که در ایران به جز تعدادی تحقیقات و پایان نامه های دانشجویی روی شماری از عوامل بیماری زا و دامپزشکی کبوتر کار علمی دیگری صورت نگرفته است. لذا عمده اطلاعات موجود روی بیماریهای کبوتر مربوط به حاصل تحقیقات مذکور و نیز ترجمه بیماری ها از کتب خارجی بوده است.

همچنین روی موضوعات تغذیه و اصلاح نژاد کبوتر، احتمالاً هیچ کار علمی و تحقیقاتی در ایران صورت نگرفته است. تحقیقات و مطالعات روی عموم مسائل مربوط به کبوتر در سایر کشورها نیز بسیار محدود است. اما در کشور خود ما اطلاعات ارزشمندی در زمینه های مختلف نگهداری، اصلاح نژاد، تغذیه، مسابقات (گرو بستن) و غیره نزد پیشکسوتان امر کبوتر موجود است که متأسفانه این افراد هرگز اقدام به نوشتن اطلاعات خود نکرده و لذا آنچه تاکنون قبل از این کتاب منتشر شده است، عملاً در مقابل اطلاعات موجود در سینه پرورش دهندگان اصیل کبوتر بسیار اندک است.

در کشور ما اصولاً پرورش کبوتر مثل سایر پرندگان زینتی به صورت تجربی و معمولاً توسط کسانی صورت گرفته است که علی رغم داشتن اطلاعات ذیقیمت در شناسایی نژادهای مختلف، نگهداری، جوجه کشی و غیره، افرادی اهل قلم نبوده اند که بتوانند دانسته های ارزشمند خود را مکتوب و قابل انتشار کنند.

در هریک از شهرهای ایران، به خصوص تهران، هستند شماری از افراد که به علت عشق و علاقه شخصی خود به کبوتر، هریک مجموعه ای بسیار قیمتی از نژادهای مختلف کبوترهای ایرانی و خارجی را دارند. . البته به یقین مجموعه داران کبوتر در شهرهای مختلف کشور ما، به خصوص تهران، شمار بسیار بیشتری از نژادها و ارقام کبوتر را در اختیار دارند.

در اروپا و آمریکا، اگرچه به مراتب کمتر از سایر پرندگان اهلی به تولید تجاری گوشت از کبوتر پرداخته شده و کمتر روی پرورش علمی کبوتر کار شده است، ولی در این دو قاره کارهای علمی و تجاری انجام شده روی کبوتر از سایر قاره ها بیشتر بوده است

کبوترها از لحاظ شکل بدن و تنوع رنگ در نقاط مختلف بدن، گوناگونی زیادی دارند. به طور کلی می توان گفت به علت قائل نشدن اهمیت کافی برای این پرنده، فقط شمار معدودی از آنها به طور دقیق شناسایی شده و به نژاد خاصی مربوط شده اند و از بقیه فقط با شکل با خصوصیاتی از جمله محل پرورش یا قابلیت تولیدی آنها یاد می­شود.

کبوترهای سویه گوشتی در سن بلوغ ۶۰۰ تا ۸۰۰ گرم وزن دارند و دارای سینه عمیق و فراخ (پهن)، قدرت باروری بالا و بنیه خوب هستند. در اروپا و آسیا، اساس انتخاب کبوتران برای پرورش و اصلاح نژاد، رنگ و شکل بدن است. درحالی که در آمریکا، کبوترهایی مورد توجه قرار می گیرند که خصوصیات خوبی از لحاظ قابلیت تولید گوشت داشته باشند.

برخی از کبوترهای سویه های گوشتی از آمریکا به اروپا وارد شده که از آنها می توان کبوتر شاهی سفید ، کبوتر شاهی شناسا، کبوتر کارنیه، کبوتر موندین، کبوتر نامه رسان، کبوتر شناسای تکزاس، کبوتر اشتراسر و غیره را نام برد.

کبوتر شاهی سفید در آمریکا از تلاقی کبوتر سفید مالتز وكبوتر سفید دوشز نتیجه شده است. این کبوتر دو نوع دارد: یکی کبوتر شاهی سفید که وزن بالغ آن ۷۵۰ تا ۸۵۰ گرم است و باروری مناسبی دارد و دیگری نوع کاملاً گوشتی این کبوتر است که وزن سنگین تری دارد و وزن کبوترهای جوان آماده کشتار آن به ۵۵۰ گرم می رسد. از هر جفت این نژاد، می توان در سال ۱۶ جوجه تولید کرد. این کبوتر عموماً دارای سینه عمیق، فراخ و پرگوشت است.

از تلاقی کبوتر نژاد داکس با کبوتر نژاد موندین، کبوتر شاهی نقره ای ایجاد شده است که این آمیخته جثه­ای بزرگ تر و حالتی آرام تر از کبوتر نژاد شاهی سفید دارد.

در آمریکا کبوتر شاهی شناسا ایجاد شد که از ویژگی های این نژاد سهولت تشخیص کبوترهای نر و ماده از هم است، زیرا در این نژاد رنگ پرها در جنس نر و ماده باهم متفاوت است.

کبوتر نژاد کارنیه در جنوب بلژیک و شمال فرانسه ایجاد شد. وزن بالغ این نژاد ۶۰۰ تا ۷۵۰ گرم و در کبوترهای جوان آماده کشتار به ۵۰۰ گرم می رسد. شکل سینه، دراز تر بودن دم و بال و پهن تر بودن سر، این نژاد را از شاهی سفید متمایز می کند.

کبوتر نژاد موندین که یکی از قدیمی ترین نژادهای فرانسوی است، رنگ­های مختلفی دارد. این نژاد در جوانی و هنگام مناسب برای کشتار حدود ۶۰۰ گرم وزن دارد و در زمان بلوغ وزن آن به ۷۵۰ تا ۹۰۰ گرم می رسد.

کبوتر نامه رسان

یکی از نژادهای سبک وزن و پرقدرت در پرواز ، کبوتر نامه رسان است. این کبوتر که بیشتر در اروپا و خاورمیانه یافت می شود؛ در سن بلوغ ۴۲۰ تا ۴۸۰ گرم وزن دارد بسیار مقاوم است، تخم زیادی تولید می کند، به ندرت تخم های خود را می شکند، با دقت از جوجه های خود مواظبت می کند و قادر است مسافت های ۱۰۰ تا ۱۲۰ کیلومتر را با سرعت حدود ۷۰ کیلومتر در ساعت طی کند و بلافاصله همان مسافت را باز گردد. به علت همین ویژگی، در قدیم از کبوترهای نامه رسان برای ارسال سریع نامه های دولتی استفاده می شد و در واقع برخی از دولت­ها، مشابه اداره پست امروزی، یک سازمان کبوتر پرانی داشتند که در آن افراد ورزیده ای به کار پرورش و نگهداری از کبوترهای نامه رسان اشتغال داشتند. چگونگی جهت یابی این نوع کبوترها در مسافت های طولانی، هنوز جزء اسرار پیچیده طبیعت این پرنده است.

کبوتر وحشی و اهلی

کبوترها به دو دسته وحشی و اهلی تقسیم می­شوند. کبوترهای وحشی همچون اجداد اولیه خود هنوز در بسیاری از مناطق مختلف جهان زندگی می­کنند و هنوز بررسی چندانی روی نژادهای آن ها صورت نگرفته است. از میان تمامی نژادهای کبوترهای وحشی، تنها «نژاد کبوتر چاهی» که تا حدودی با کبوترهای اهلی خود گرفته است، مورد مطالعه قرار گرفته است.

کبوتر چاهی، از لحاظ اندازه و شکل و قیافه شبیه کبوتر اهلی است، ولی دارای رنگ خاصی است که این پرنده را از کبوترهای اهلی متمایز می سازد. این گونه در اغلب کشورهای جهان دیده شده و در کشور ما نیز در تمامی شهرها یافت می­شود. کبوترهای چاهی تهران و حومه، معمولاً به دو دسته طبقه بندی می شوند:

دسته اول که تقریباً ۹۰ درصد کبوترهای چاهی را تشکیل می­دهد، آنهایی هستند که در شهرها روی شیروانی­ها و سقف عمارات و بناهای مختلف زندگی می­کنند و لانه گذاری آنها در همین مکان ها صورت می گیرد. این دسته از کبوترها در هنگام طلوع آفتاب دسته دسته دور هم جمع می شوند و به صورت گروه­های بزرگ برای تغذیه به صحرا می روند. لذا کمی پس از طلوع آفتاب (در فصل تابستان و اوایل پاییز) می توان آنها را در صحرا مشغول تغذیه دید. معمولاً به دنبال دسته های اول کبوتر که در نقطه ای فرود می آیند، دسته های دیگر نیز که از آن نقطه عبور می کنند، در همان جا می نشینند.

لذا ممکن است روی یک خرمن گندم دسته بزرگی از کبوتران که تعداد آنها حتی ممکن است به چند هزار برسد، دیده شود. معمولاً دسته های کبوتر با فاصله ۳۰۰ تا ۴۰۰ متر از یکدیگر در صحراها مشغول تغذیه می شوند. کبوترهای جنوب شرقی تهران معمولاً برای تغذیه به دهات شرقی و جنوب شرقی شهر ری (در فصل تابستان) و به روستاهای ورامین در فصل زمستان می روند و کبوترهای جنوب غربی و غرب تهران به روستاهای غرب تهران و حدود یافت آباد و چهاردانگه (در فصل تابستان) و به روستاهای شهریار در فصل پاییز و زمستان می روند. در فصل تابستان، کبوترها صبح زود برای تغذیه از لانه خارج شده و حدود دو ساعت پس از طلوع آفتاب، به شهر باز می گردند و از ساعت یک تا چهار بعد از ظهر تعداد بسیار کمی از آنها به صورت دسته های سه تا شش تایی دوباره برای تغذیه به صحرا می روند.

دسته دوم، کبوترهایی هستند که در چاه­های قنوات زندگی می کنند و در همان چاه­ها لانه گذاری می کنند. تعداد این دسته بسیار کمتر از دسته اول است. اما از لحاظ ساعات تغذیه شبیه آنها عمل می کنند و در فواصل اوقات تغذیه در داخل چاه به استراحت می پردازند. اگر کسی در حدود ساعت ده صبح یا غروب آفتاب سر یکی از این چاه­ها برود و سنگی داخل آن بیندازد، شمار زیادی کبوتر از چاه خارج می شوند.

تخم گذاری کبوتر چاهی

اصولاً تخم گذاری کبوترهای چاهی از اوایل فصل بهار شروع می شود و در هر مرتبه کبوتر ماده دو تخم می­گذارد و مدت ۱۹ تا ۲۰ روز روی تخم ها می خوابد. کبوتر نر نیز در خوابیدن روی تخمها شرکت می کند، ولی کبوتر ماده زمان بیشتری روی تخم­ها می خوابد. جوجه ها پس از خارج شدن از تخم، در لانه می مانند تا کاملاً رشد کنند و قادر به پرواز شوند. طی این مدت، جوجه ها توسط والدین و از طریق دهان به دهان تغذیه می شوند. پس از قادرشدن جوجه ها به پرواز، کبوتر ماده دوباره تخم گذاری می­کند و این عمل در طول سال ۳ تا ۴ بار تکرار می شود.

در فصل زمستان و بهار تعداد کبوترها در صحرا بسیار کم اند. اما در فصل تابستان و اوایل پاییز تعدادشان بسیار زیاد است و در همین موقع است که عده ای به شکار آنها مبادرت می کنند.

نژاده ای اهلی کبوتر

نژادهای اهلی کبوتر بسیار متنوع و پراکنده اند. در هر کشوری تقریبا چندین نژاد اهلی وجود دارد. در ایران، کبوترهای اهلی به دو دسته تقسیم می شوند: «نژادهای اهلی ایرانی» و «نژادهای اهلی خارجی».

الف – نژادهای اهلی ایران

متأسفانه تاکنون بررسی دقیق و علمی در مورد نژادهای اهلی ایرانی صورت نگرفته و اطلاعات موجود در مورد آنها بسیار اندک است. لذا در این جا به ناچار برای معرفی نژادهای اهلی کبوترهای ایرانی به ذکر اطلاعات اندک موجود اکتفا می­شود.

1.نژاد بغدادی

به کبوترهای این نژاد، کبوتر نامه رسان، کبوتر نامه بر، کبوتر قاصد و کبوتر پیک نیز گفته می­شود. این نوع کبوتر، گران قیمت تر از سایر کبوترها است و در گذشته پادشاهان برای حمل مکاتبات خود از آن استفاده می کردند. این کبوترها بدنی کشیده و دراز، گردنی درازی صورتی کشیده و منقاری (نوک) بلند دارند. در قسمت فوقانی منقار کبوترهای این نژاد زائدة نسبتاً بزرگ وجود دارد که به وضوح جلب توجه میکند. این کبوتر جنب و جوش زیادی دارد.

کبوترهای نژاد بغدادی به رنگ های سیاه، سفید، ابلق، زرد، سربی، تیره، نقره ای و غیره یافت می شوند. این کبوترها می توانند مسافت زیادی را با سرعت و پرواز مستقیم طی کنند. پرواز در خط سیر مستقیم از ویژگی خاص این نژاد است و با داشتن این ویژگی در گذشته، این کبوتر را برای امر نامه رسانی؛ یعنی پرواز در مسیر مشخص و مستقيم تربیت می کردند. خوشبختانه تصاویری از رنگهای مختلف این نژاد توسط مؤلف تهیه شده و نمونه ای از آنها در بخش تصاویر رنگی کتاب درج شده است.

۲- نژاد چتری

به کبوترهای این نژاد، گردن شکسته نیز گفته می شود. بیشتر ارقام این نژاد در ردیف کبوترهای زینتی قرار دارند. کبوترهای چتری به رنگ های مختلف یافت می شوند. حالت دم در این کبوتر به شکل افراشته و شبیه یک چتر باز است. کبوتر چتری اصیل دارای ۲۴ پر در دُم است، ولی در دُم ارقام غیر اصيل، فقط ۱۲ تا ۱۴ پر وجود دارد.

٣- نژاد شامی

نژادی است با جثه کوچک، به رنگ سبز کاکولی و دارای شاه­پرهای سفید رنگ. پرهای روی سینه این کبوتر فردار است. سر و نوک در این نژاد کوچک است و پاهای ظریفی دارد. وزن ارقام مختلف در این نژاد به ۲۰۰ تا ۳۰۰ گرم می رسد. کبوتر نژاد شامی در پرواز های معمولی ۵ تا ۱۰ دقیقه می پرد و اصولاً قدرت پرواز آن اندک است. این نژاد در گروه کبوترهای زینتی دسته بندی می شود.

۴- نژاد تلسکوپی

این نژاد بسیار کوچک جثه است. تعداد پرهای دم در این نژاد کم است. کبوترهای نژاد تلسکوپی چشم های برآمده و بزرگ دارند. در قسمت بالای چشم های این کبوتر به طور طبیعی یک برآمدی وجود دارد. در این نژاد سر و پاها کوچک است و معمولاً به رنگ­های قهوه ای یا سفید یکدست و گاه به رنگ­های دیگر یافت می شوند. معمولاً شعبده بازها از این نژاد به علت کوچکی جثه و رام بودن برای چشم بندی و تردستی استفاده می­کنند.

کبوترنژاد تلسکوپی

۵- نژاد هلندی

به کبوترهای این نژاد کاکولی یا پاپردار نیز گفته می شود. سر و سینه این کبوترها از پرهای فردار پوشیده شده است. پاهای کبوتر نژاد هلندی پوشیده از پر است. این کبوتر جثه بزرگ و بدن چاق دارد و قدرت پرواز آن بسیار اندک است. کبوتر نژاد هلندی بیشتر جنبه زینتی دارد و به رنگ های مختلف دیده می شوند.

۶- نژاد یاهو

صدای طبیعی کبوترهای این نژاد شبیه «یاهو» است. جثه این کبوترها کوچک بوده و رنگ آنها سفید یکدست است. پنجه های کبوتر یاهو از پر پوشیده است.

۷- نژاد کاشانی

کبوترهای کاشانی و کبوترهای تهرانی معمولاً از لحاظ پروازی جزء بهترین کبوتران در ایران محسوب می شوند. نژاد کاشی منسوب به شهر کاشان است. رنگ کبوترهای نژاد کاشی کاکولی و چشم آنها زرد است. این کبوتر قدرت پرواز خوبی دارد و می تواند ۹ تا .۱ ساعت پرواز کند. وزن آن ۳۰۰ تا ۴۰۰ گرم است و به رنگ­های مختلف یافت می شود. نژاد کاشی علاوه بر قدرت پرواز مناسب، کبوتر زیبایی محسوب می شود.

۸- نژادهای تهرانی اصیل

از جمله کبوترهای تهرانی، می توان از نژادهای خال پلنگ(پلنگ قرمز و پلنگ سیاه)، گرگی، خال کشمشی، سفید تودُم دار، کله خالدار، ابلق، قرمزی، پیس، پشت پیس، پشت پیازی (ابری) و سبز را نام برد.

این نژادها معمولاً گران قیمت است. برخی از جفت ها در این نژاد با قیمت بالا خرید و فروش می شود. کبوترهای این نژاد قدرت پرواز خوبی دارند و می توانند تا ۱۰ ساعت پرواز کنند. در این نژاد، معمولاً كبوتر ماده زرد رنگ و جنس نر آن شرور است. وزن این نژاد در زمان بلوغ به حدود ۴۰۰ گرم می رسد.

۹- نژاد طوقی

به رنگ های سیاه، قهوه ای یا زرد یافت می شود.

۱۰- نژاد پشت سبز

این کبوتران خوب جلد نمی شوند، باهوش نیستند، نوکشان معمولی است. چشمشان به رنگ های مختلف دیده می شود، مطلوب کبوتربازان نیستند، حداکثر ۵ ساعت می برند و جثه متوسط دارند.

۱۱- نژاد گلی یا قرمزی

پرشی نیستند، زینتی هستند، از جمله کبوتران تهرانی محسوب نمی شوند. به اینها کبوترهای زمینی گویند.

۱۲ – نژاد شازده سبز

تهرانی اصیل هستند، برای کبوتر پرانی و گروبستن بسیار مناسبند و حدوداً ۸ ساعت می پرند

۱۳ – سایر نژادهای کبوتر در ایران

مسلماً در برخی از دیگر شهرهای ایران هم کبوتران مشهور وجود دارند، ولی شهرت آنها از لحاظ پروازی به پای کبوتران تهرانی و کاشانی نمی رسد.

ب – نژادهای خارجی

شماری از مشهورترین نژادهای خارجی که از سالها پیش به ایران وارد شده اند. عبارتند از :

١- نژاد شاهی

یک نژاد کبوتر آمریکایی است که از آن گونه هایی به رنگ­های سفید، نقره ای، آبی، تیره، سرخ و زرد وجود دارد. معمول ترین رنگ این نژاد، گونه سفید است. گونه سفید در آمریکا از تلاقی سفید رومی، سفید مالت (Maltese) و سفید دوشس (Duches) ایجاد شده است. گونه نقره ای نیز از تلاقی دوشس و موندین به وجود آمده و جثه­ای بزرگ تر و خلق و خوی آرام تر از سفید دارد. وزن کبوتر نر بالغ در حدود ۹۰۰ گرم و کبوتر ماده بالغ در حدود ۷۵۰ گرم و وزن هر جفت جوجه بین ۹۰۰ تا ۱۳۵۰ گرم است. این نژاد سالیانه ۸ تا ۱۵ جفت جوجه می دهد. کبوترهای این نژاد، هیکلی کشیده و مستقیم و دم افقى دارند. در این نژاد، بال ها بسیار مستحکم، اندام محکم، سینه عریض، گردن افراشته جمجمه بزرگ و گرد و سر به رنگ سفید و مخطط است. در سال ۱۹۴۰، در امریکا گونه ای از این نژاد به نام کبوتر «شاهی شناسا» ایجاد شد. از ویژگی­های این نژاد متمایز بودن رنگ پرها در جنس نر و ماده و امکان شناختن آسان دو  جنس از یکدیگر است.

۲- نژاد هومر بزرگ جثه

هومر از بهترین نژادهای گوشتی کبوتر است. وزن نر بالغ در این نژاد حدود ۹۰۰ گرم، ماده بالغ حدود ۷۰۰ گرم و وزن هر جفت جوجه آن ۹۵۰ تا ۱۳۵۰ گرم است. این نژاد سالی ۸ تا ۱۲ جفت جوجه می دهد. در نژاد هومر تنوع رنگ بسیار زیاد است و معمولی ترین رنگ آن مربوط به گونه ای است که رنگ سر، دم و دو طرف بال های آن آبی تیره و بقیه بدن سفید است. این نژاد به نژاد شاهی بسیار شبیه است. پاها در نژاد هومر بی پر است. باروری بسیار بالا و بازده تولید گوشت بالا در این نژاد از جمله ویژگی های مهم آن است.

٣- نژاد رنت

این نژاد، سنگین وزن ترین کبوتر شناخته شده است. وزن کبوتر بالغ نژاد رنت حدود 5/1 کیلوگرم است. در این نژاد رنگ های متفاوتی یافت می شود، اما عمدة ارقام آن سفید رنگ اند. از هر جفت کبوتر نژاد رنت، در سال ۴ تا ۶ جفت جوجه به دست می آید. وزن هر جفت جوجه در این نژاد 5/1 تا ۲ کیلو گرم است. این نژاد بدنی کشیده و سینه­ای عمیق دارد.

۴- نژاد کارنیه

کارنیه از نژادهای موجود در جنوب بلژیک و شمال فرانسه به وجود آمده است. در اوایل قرن بیستم در امریکا، به این نژاد توجه خاص علمی شد. این نژاد دارای رنگ های سرخ و سفید است و رنگ سرخ در آن فراوانی بیشتری دارد. سر پرنده و پاهای آن بدون پر است. وزن کبوتر نر بالغ حدود ۷۰۰ گرم و کبوتر ماده بالغ حدود ۶۰۰ گرم است. این نژاد سالیانه ۶ تا ۱۲ جفت جوجه می دهد و وزن هر جفت جوجه حدود ۹۵۰ تا ۱۰۰۰ گرم است. این نژاد از لحاظ جثه به طور محسوسی از نژاد شاهی کوچکتر است. رنگ گونه های قرمز آن تقریباً به رنگ شاه بلوط و بسیار زیباست.

۵- نژاد موندین

این نژاد دارای دو خانواده است. خانواده سوییسی که دارای رنگ سفید و سر بدون پر است و خانواده فرانسوی که دارای رنگ­های سرخ، سفید، زرد، سیاه، آبی تیره و نقره ای است که با کاکلی روی سر مشخص می شود. نژاد موندین شبیه مرغ است و وزن بالغ آن حدود ۱ تا 5/1 کیلو گرم است. جفت ها در این نژاد سالیانه ۶ تا ۱۲ جفت جوجه می دهند و وزن یک جفت جوجه آنها ۱۲۵۰ گرم است. پاهای این نژاد پرهای انبوهی دارد. کبوترهای این نژاد دارای جثه بزرگ و دم پایین افتاده و معمولاً سفید رنگ است.

این تجربه است که کمک می کند در هر تجارتی موفق شوید، ما بدون هیچ چشم داشتی تجربه خود را در اختیار شما خواهیم گذاشت
گروه تولیدی پژوهشی نیازی