در مقاله های قبلی در مورد بیماری ویروسی بوقلمون و دیگر پرندگان پرداختیم .از بیماریهای ویروسی مرغ و خروس لاری میتوان به برونشیت مرغ لاری یا خروس ، لوکوز لمفوئید، نیوکاسل مرغ لاری یا خروس ، آبله مرغ لاری یا خروس ، بیماری مارک (لوکوز احشایی) ، بیماری بورس عفونی (گامبورو) نام برد که در این پست به علائم و راهای درمان آن ها بیان میشود.
بیماریهای ویروسی
آبله مرغی
آبله مرغی یا آبله مرغ لاری یک بیماری ویروسی با سرعت گسترش نسبتاً پایین است و منجر به تولید دانه های زگیل مانند روی پوست و غشاءهای نکروتیک در دیواره دهان و بخش بالایی سیستم تنفس می کند. این بیماری از هزارهها قبل همراه طیور بوده است. تلفات معمولاً بالا و قابل توجه نیست مگر اینکه درگیری دستگاه تنفس شدید باشد. بیماری آبله مرغ لاری در تمامی سنین و همه زمانها و فصول رخ میدهد. آبله مرغی توسط حداقل سه سویه با تیپ مختلف شامل ویروس آبله مرغی، آبله کبوتر و آبله قناری عمل می کند.
برخی محققین دسته چهارم ویروس آبله بوقلمون را نیز مطرح می کنند ولی برخی دیگر آن را جزو ویروس های تیپ آبله مرغی قرار میدهند. هر یک از سویه های فوق برای تعدادی از گونه های پرندگان مناسب است. بطور طبیعی در مرغ، بوقلمون و دیگر ماکیانهای اهلی، ویروس تیپ آبله مرغی خسارت میزند. آبله مرغ لاری از طریق تماس مستقیم یا غیر مستقیم انتقال می یابد و در جراحات خشک شده آن بسیار مقاوم است و در شرایط خاص ممکن است برای ماهها روی ادوات آلوده باقی بماند. عامل بیماری آبله مرغ لاری از طریق پشه ها نیز منتقل می شوند. پشه ها ماه ها بعد از مصرف لاشه های آلوده به عنوان ناقل عمل می کنند. بعد از آلودگی توسط پشه ها و به شیوه مستقیم و غیر مستقیم به گله وارد می شود. پرندگان مداواشده ناقل نیستند.
از آنجا که بیماری آبله مرغ لاری به آهستگی گسترش می یابد، لذا ممکن است گله برای مدت چند ماه آلوده بماند. دوره بیماری در هر یک از پرندگان ممکن است ۳ تا ۵ هفته طول بکشد. رشد پرندگان مبتلای جوان به تأخیر می افتد. مرغ های تخمگذار مبتلا دچار کاهش تولید تخم می شوند.
پرندگان سنین مختلف که درگیری آبله مرغ لاری در سیستم دهانی و تنفسی خود هستند بخوبی غذا نمی خورند و تنفس نمی کنند. بیماری آبله مرغی به دو صورت خشک (پوستی) یا تر (مخاطی) خود را نشان می دهد. آبله خشک بصورت هسته های ریز سفیدرنگ شروع شده و تبدیل به گره های زگیل مانند می شود.
این گره ها در نهایت ترکیده و پس از بهبود منجر به تولید جرب می شود. این جراحات اغلب روی بخشهای بدون پر بدن (تاج، ریش، لاله گوش، چشمها و یا پاها) دیده می شود. آبله مرطوب بیشتر در حفره دهانی و بخشهای بالایی سیستم تنفسی (حنجره و نای) پرندگان دیده میشود. این جراحات حالت دیفتریک دارند و غشاء مخاطی به شیوهای تحت تأثیر قرار می گیرد که وقتی غشاء برداشته شود، یک منطقه زخم شده به جا می گذارد.
آبله مرغی یا آبله مرغ لاری را به راحتی می توان بر اساس تاریخچه گله و ظهور برخی جراحات تیپیک بیماری شناسایی کرد. در برخی موارد تشخیص آزمایشگاهی و مطالعه بر روی بافت ها نیز لازم است. آبله مرغی یا آبله مرغ لاری درمان ندارد و بهترین شیوه کنترل آن، پیشگیری از طریق واکسیناسیون است زیرا روش های مدیریتی و عملیات بهداشتی مرسوم قادر به جلوگیری از آن نیست. انواع واکسن ها در دسترس است که در صورت استفاده صحیح از آنها بخوبی جواب میدهند. واکسیناسیون گله ضروری نیست مگر اینکه جمعیت پشه ها در اطراف بالا بوده و یا قبلاً بیماری در منطقه وجود داشته باشد. واکسیناسیون آبله مرغی یا آبله مرغ لاری در روزهای اولیه سن جوجه ها حتی از روز اول از طریق روش تزریق زیر بال و با استفاده از سوزن آبله انجام می شود. بهتر است تمامی پولتهای جایگزین در سن ۶ تا ۱۰ هفتگی واکسینه شوند. یک واکسن موجب ایمنی تمام عمر می شود.
نیوکاسل
نیوکاسل مرغ لاری یا خروس بیماری بسیار مسری و عفونی است که منجر به ناهنجاری عصبی و تنفسی در گونه های مختلف طیور از جمله مرغ خانگی و بوقلمون می شود. سویه های متفاوت نیوکاسل مرغ لاری یا خروس که از نظر ایجاد ناهنجاری عصبی و جراحات احشایی و مرگ متفاوت هستند شناسایی شده اند. حادترین سویه آن «بیماری نیوکاسل احشایی و لوژنیک» است که تلفات بالایی داشته و در بسیاری کشورها از طریق قرنطینه سخت گیرانه بویژه در مرزها به طور کامل تحت مراقبت قرار گرفته و لذا خطر چندانی ندارد.
تیپ دوم بیماری نیوکاسل مرغ لاری یا خروس ، «تیپ مزوژنیک» با بیماری زایی ملایمتر است و اغلب به عنوان سویه اصلی بیماری نیوکاسل مورد توجه است. نیوکاسل مرغ لاری یا خروس بسیار مصری است و تمامی پرندگان گله در عرض ۳ تا ۴ روز درگیری، بیمار می شوند. ویروس نیوکاسل مرغ لاری یا خروس از طریق ابزار، کفش، لباس آلوده و نیز پرندگان آزاد منتقل می گردد. ویروس بیماری در مراحل فعال تنفسی خود از طریق هوا نیز منتقل می گردد. بدیهی است که ویروس نیوکاسل مرغ لاری یا خروس به این شیوه فاصله زیادی طی نمی کند. پرندگان نجات یافته از بیماری به عنوان ناقل عمل نمی کنند و ویروس بیش از ۱۳ روز روی ابزار و و تجهیزات مرغداری باقی نمی ماند.
علایم بیماری نیوکاسل مرغ لاری یا خروس تفاوت چندانی با دیگر بیماری های تنفسی ندارد. عمده این علایم شامل ترشحات بینی، مخاط نای، ابرناکی کیسه های هوایی، انسداد مجاری تنفسی ششها و ابرناکی قرنیه چشم است. نیوکاسل مرغ لاری یا خروس در مرغهای جوان با اشکالات و سختی تنفسی و عطسه آغاز می شود. این وضعیت به مدت ۱۰ تا ۱۴ روز ادامه مییابد و بدنبال آن علایم عصبی آغاز میشود. در دوره توسعه عصبی، یک یا هر دو بال و پاها فلج شده و گردن و سر میپیچند.
در این حالت، سر پرنده روی کمر یا پایین بدن و زیر پاها کشیده میشود. تلفات جوجه ها متغیر است و گاه اساساً تلفاتی ندارد و گاه تمامی گله را می برد. در مرغ های بالغ علایم تنفسی غالب است و در موارد نادر علایم ناهنجاری عصبی توسعه می یابد. در گله تخمگذار، تولید تخم به سرعت کاهش می یابد و ۴ هفته و حتی بیشتر طول می کشد تا به تولید تخم باز گردند. در دوره درگیری، تخمهای تولیدی پوسته نازک و رنگ کمتری داشته و معمولاً به اشکال غیرطبیعی دیده می شوند. تلفات در پرندگان مسن معمولاً پایین است ولی برخی سویههای نیوکاسل ممکن است تلفات بالایی داشته باشند.
در بوقلمونها، علایم بیماری ملایم است و ممکن است تا زمانی که علایم ناهنجاری عصبی آن توسعه نیابد، شناسایی نشود. در جریان شیوع بیماری، بوقلمونها تولید تخمهای با پوسته سفید گچی می کنند. کاهش تولید در گله های مادر مهم ترین اتلاف اقتصادی این بیماری در بوقلمون محسوب می شود. تاریخچه گله، علایم ناهنجاری تنفسی و دیگر جراحات تیپیک این بیماری برای شناسایی مقدماتی آن کافی است ولی معمولاً براحتی نمی توان آن را از بیماریهای دیگری چون برونشیت عفونی و دیگر از عفونتهای تنفسی تمیز داد مگر از روشهای آزمایشگاهی استفاده شود.
واکسیناسیون روش اصلی کنترل نیوکاسل و روش قابل توصیه است. انواع واکسن نیوکاسل موجود است ولی موفق ترین و قابل استفاده ترین آنها واکسن زنده ولی ملایم است که به نام «B1» و «لاسوتا» می شناسیم. این واکسن ها از طریق قطره چشمی، آشامیدنی و یا اسپری بکار می روند. جوجه های گوشتی معمولاً در سن ۷ روزگی بر علیه بیماری نیوکاسل مرغ لاری یا خروس واکسینه می شوند ولی مرغ های تخمگذار حداقل سه بار و در سنین ۷ روزگی، ۴ هفتگی و ۴ ماهگی واکسینه می شوند. در گله های تخمگذار در صورت نیاز مجددا مرغ ها بر علیه این بیماری واکسینه می شوند. در بوقلمون واکسیناسیون نیوکاسل رایج نیست و تنها برای محافظت گله های مادر استفاده میشود. یک دوز واکسن ملایم نیوکاسل بعد از انتخاب پرندگان گله مولد مصرف می شود. بیماری نیوکاسل درمان ندارد و حتی در بهترین مدیریت ها ممکن است سر و کله خود را نشان دهد ولی عملیات امنیت زیستی مناسب احتمال درگیری گله را با این بیماری کاهش می دهد.
برونشیت عفونی
برونشیت مرغ لاری یا خروس بیماری بسیار مسری تنفسی در مرغ خانگی و مهم ترین بیماری عفونی مرغ ها است و دیگر پرندگان و حیوانات آزمایشگاهی به آن مبتلا نمی شوند. انواع سویه های برونشیت مرغ لاری وجود دارد. زمان ظهور بیماری، تمامی پرندگان مستعد بدون توجه به اقدامات بهداشتی و قرنطینهای درگیر می شوند. برونشیت مرغ لاری از طریق هوا انتقال یافته و زمان شیوع، فواصل طولانی را طی کرده و به مرغداری های دیگر می رسد. ابزارهای مکانیکی چون لباس، کامیون و ابزار و تجهیزات مرغداری به انتقال آن کمک می کنند. برونشیت مرغ لاری از طریق تخم منتقل نمی گردد و در صورت تخلیه سالن، بیش از یک هفته زنده نمی ماند. ویروس بیماری براحتی توسط حرارت و مواد ضدعفونی از بین می رود.
عفونت برونشیت مرغ لاری محدود به سیستم تنفس است و از جمله علایم آن اشکال در تنفس، تنفس سخت و سنگین، عطسه و خس خس سینه است. برخی مرغ ها ترشحات آبکی بینی دارند. برونشیت مرغ لاری علایم عصبی ندارد و حدود ۱۰ تا ۱۴ روز طول می کشد تا در گله غالب شود و علایم آن بمدت طولانی می ماند. مرغهای با سن زیر ۳ هفته مرگ و میر بالا و در حد ۳۰ تا ۴۰ درصد نشان می دهند. برونشیت مرغ لاری در پرندگان بالای سن ۵ هفته تلفاتی ندارد ولی مصرف خوراک آنها کاهش و رشد آنها متوقف می شود.
در زمان شیوع این بیماری در گله های تخمگذار، تولید تخم در عرض چند روز به حد صفر سقوط می کند و ۴ هفته و بیشتر طول می کشد که گله به تولید قبلی برسد. برخی گله ها هرگز به وضعیت اقتصادی تولید باز نمیگردند. تخم های تولیدی دارای پوسته نرم و بدشکل می باشند.
برونشیت مرغ لاری یا خروس را به زحمت می توان از دیگر بیماریهای عفونی تشخیص داد. به همین دلیل شناسایی آن مستلزم کار آزمایشگاهی است. برونشیت عفونی مسری است و معمولاً به محدوده ها و سدهای بهداشتی توجه چندانی ندارد. مرغهایی که به مرحله تخمگذاری می رسند باید از قبل در برابر این بیماری واکسینه شوند. واکسینه کردن جوجه های گوشتی در برابر این بیماری تابع عوامل بسیار و تابع تصمیم فردی است. واکسن های متعددی در بازار وجود دارد.
اغلب آنها از یک سویه تغییر یافته با انتخابی ویروس برونشیت عفونی می باشند. لازم است واکسن مورد استفاده حاوی ویروس های شناخته شده موجود در منطقه باشد. تمامی واکسن های برونشیت حاوی ویروس زنده هستند و واکسنهایی که محافظت خوبی ایجاد می کنند، ممکن است علایم برونشیت مرغ لاری را در زمان واکسیناسیون تولید نمایند و تولید تخم را کاهش دهند. ویروس موجود در واکسن ممکن است به پرندگان حساس منتقل شود. این واکسن ها از طریق آشامیدنی مصرف می شوند ولی بشيوه قطره چشمی و اسپری نیز بکار می روند. این بیماری درمان ندارد. در جوجه های جوان بهتر است دمای مادر مصنوعی را افزایش داده و شرایط محیطی را حتل مقدور مناسب نگه داشت.
لوکوز لمفوئید
بیماری كوز لمفوئید در ابتدا مختص مرغ های مسن بود ولی بتدریج سر و کله آن در بوقلمون و دیگر پرندگان بازی نیز پیدا شد. این بیماری پاسخ های متفاوتی در خون، استخوان و لمف ایجاد می کند ولی تولید تومور در آن رایج ترین علامت است. بیماری از طریق مختلف انتقال می یابد. ویروس از طریق تخم و مدفوع منتقل میشود. همچنین از طریق مکانیکی از پرندگان آلوده به مستعد و از طريق انگل های خارجی مکنده خون و حتی توسط انسان (در جریان واکسیناسیون آبله مرغی) انتقال می یابد.
این بیماری تولید تومورهای لمفوئیدی بویژه در کبد و طحال می کند. تومورها ممکن است اندام های احشایی از قبیل تخمدان و ششها را تحت تأثیر قرار دهد. پرندگان مبتلا ممکن است بدون علایم پیشین بمیرند ولی این بیماری اساساً طبیعتی مزمن دارد و پرندگان آلوده کاهش اشتها، لاغری ادامه دار و اسهال نشان می دهند. پرندگانی که به صورت کلینیکی آلوده شده اند به شیوه های متغیر و متفاوتی درگیر مرگ می شوند.
تلفات بیماری اندکی بعد از شروع تولید تخم شدیدتر است ولی تلفات تا مادامی که گله در سالن وجود دارد ادامه می یابد و در طول عمل گله ممکن است مجموع تلفات آن به مرز ۲۰ درصد برسد.
تشخیص آزمایشگاهی لوکوز لمفوئید بر اساس تاریخچه گله و علایم بروز بیماری است. بیماری لمفوئید را نمیتوان به راحتی از علایم احشایی بیماری مارک تشخیص داد ولی برخی علایم بصورت افتراقی برای تشخیص این دو بیماری بکار میرود. لوکوز لمفوئید درمان ندارد و با وجودی که می توان به طور کامل از بروز آن پیشگیری کرد ولی با اقداماتی می توان سطح آلودگی بیماری را در درون گله کنترل کرد. برخی از مراحل آن عبارتند از:
- خرید سویه های مقاوم پرندگان، مقاومت ژنتیکی در برابر این بیماری مهم است.
- پرورش اولیه جوجه ها در شرایط ایزوله انجام شود و جوجه ها تا سن ۶ هفتگی با مرغهای با سن بالاتر مخلوط نشوند.
- تمیز نگه داشتن و ضد عفونی مناسب اینکوباتور
- کنترل انگل های خون خوار همچون کنه
- مراقبت مناسب، کاهش تنش و جیره مناسب
بیماری مارک (لوکوز احشایی)
بیماری مارک ویژه پرندگان جوان است ولی پرندگان مسن نیز درگیر می شوند و برخلاف لوكوز لمفوئید که ایجاد تومور در بافتهای لمفاوی می کند، جراحات این بیماری در مناطق مختلف بدن دیده میشود. بیماری مارک توسط ویروسی از خانواده هرپس ویروس (ویروسهای تبخال) ایجاد می شود. ویروس در فولیکول های پر تجمع می کند و به صورت پوسته های کنده شده و سلولهای پر به محیط افزوده شده و به پرندگان سالم منتقل میشود. ویروس در درون بقایای پر عمر زیادی دارد زیرا می توان از سالن های تخلیه شده از مرغ و بعد از چند ماه این ویروس را جدا کرد. روش اصلی انتقال ویروس از طریق ذرات گرد و غبار و بقایای پر است. پرندگان جوان حساس هستند ولی از آنجا که دوره اینکوباسیون کوتاه است علایم کلینیکی آن زودتر از لوکوز لمفوئید پدیدار می شود.
بیماری مارک پاسخ کلینیکی متفاوتی دارد ولی همه آنها دارای خصلت لمفوئیدی هستند و به صورت احشایی، عصبی، چشمی، پوستی و یا ترکیبی از آنها دیده میشود. در «مارک احشایی» جراحاتی در گونادها، کبد، طحال، کلیه و گاه قلب، ششها و عضلات دیده میشود. این بیماری اغلب حاد است و ظاهر پرندگان سالم به سرعت و همراه با ارزشهای درونی میمیرند. این بیماری ممکن است در سن و سال جوجه های گوشتی نیز بروز کند ولی شدیدترین تلفات در پولت جایگزین و درست قبل از شروع تولید تخم دیده میشود. «مارک عصبی» همراه با فلج پیش رونده بال ها، پاها و گردن است. از دست دادن وزن بدن، کم خونی، تنفس مشکل و اسهال از علایم رایج آن است. در صورتی که جراحتی وجود داشته باشد محدود به تنه عصبی و انشعابهای عصبی اندامهای فلج شده است و معمولاً جراحت چندانی در این بیماری دیده نمی شود. «لوكوز چشمی» در اوایل بلوغ دیده میشود. ابتلا و تلفات بیماری معمولاً کم است ولی در برخی گله ها به مرز ۲۵ درصد می رسد. از مشخصه های آن بروز لکههای رنگی در چشم و خاکستری شدن عنبیه چشم است. مردمک چشم شکل بی قواره ای به خود می گیرد و در برابر نور پاسخ نمیدهد و به دنبال آن اسهال، لاغری و مرگ فرا می رسد. «لوكوز پوستی» بیشترین تلفات را در جوجههای گوشتی تولید می کند. تلفات عمدتاً در کشتارگاه ها و بدلیل مردودی لاشه ها است. بزرگ شدگی فولیکولهای پر به دلیل تجمع لمفوسیتها از جمله مهم ترین جراحات این بیمار است. لوکوز پوستی مهمترین ویروس است که در فولیکولهای پر ایجاد میشود و به همراه بقایای پر به محیط افزوده شده و دیگر پرندگان را مبتلا می کند.
بیماری حاد مارک ممکن است به سرعت در پرندگان شیوع یابد و تلفات بالایی در پرندگان سالم ایجاد کند ولی در برخی موارد این جراحات برگشته و به لحاظ کلینیکی پرندگان مبتلا به حالت طبیعی باز می گردند. تشخیص بیماری بر اساس تاریخچه گله و ظهور علایم بیماری است. تشخیص نهایی و صحیح بیماری بستگی به نتایج بدست آمده از آزمایش دارد. در این بیماری نیز همچون لوكوز لمفوئید، درمانی ندارد ولی واکسنی در بازار برای آن تولید شده که در حد بالاتر از ۹۰ درصد برای پیشگیری از این بیماری مؤثر است. واکسن در جوجه یکروزه بصورت تزریق زیرپوستی در جوجه کشی است. استفاده از ویروس مستلزم توجه به دستورالعمل کارخانه سازنده واکسن و در محیط کاملاً استریل انجام میشود.
بیماری بورس عفونی (گامبورو)
بیماری بورس عفونی، بیماری حاد، مسری و مختص جوجه های جوان است و بیشتر در مناطق پرتراکم مرغداری دیده می شود و میزان ابتلا و تلفات قابل توجهی دارد. اگرچه بیماری تلفات بالایی تولید می کند ولی اثر آن بر کاهش توان پرنده در توسعه ایمنی در برابر بیماری های دیگر مهم تر است.
انتقال یا گسترش بیماری از طریق تماس مستقیم (پرنده به پرنده)، فضولات یا بستر آلوده، کارگر سالن، هوای آلوده، تجهیزات، خوراک، تکنسین های دامپزشکی و احتمالاً حشرات و پرندگان وحشی باشد. این بیماری بشدت مسری است. پرندگان مبتلا پرهای ژولیده دارند و در زمان شیوع بیماری لرزش خفیف، دفع مشکل، و کاهش اشتها نشان داده و آب بدن شان را از دست میدهند. پرندگان مبتلا تمایل به نشستن دارند و وقتی با فشار مجبور به حرکت می شوند راه رفتن نامتعادلی نشان میدهند. نوک زدن به ناحیه مقعد از علایم رایج آن است و اغلب اسهال سفیدرنگی در آنها دیده می شود. بدنبال افزایش ناگهانی دمای بدن، دمای بدن به زیر سطح طبیعی افت می کند و جوجه به خاک افتاده و تلف می شود. جوجه هایی که از عفونتهای اولیه نجات یافته اند به سرعت و در عرض دو هفته بازیابی می شوند.
جراحات کالبدگشایی آنها شامل از دست دادن آب و تغییر بورس، عضلات اسکلتی، کبد و کلیهها است. تمامی پرندگان مبتلا تغییراتی در بورس خود نشان میدهند که شامل بادکردگی، تغییر شکل (دراز شدگی بورس)، تغییر رنگ (صورتی، زرد، قرمز و سیاه) و تشکیل نوار ژلاتینی در اطراف بورس است. بعد از چند روز بورس چروک خورده و اندازه آن به نصف و حتی کوتاه تر می رسد. شناسایی این بیماری از طریق تاریخچه گله و جراحات کالبدگشایی انجام می شود. روش های آزمایشگاهی برای تأیید آن بکار می رود. واکسن این بیماری نیز وجود دارد ولی باید با دقت مورد استفاده قرار گیرد. در این صورت ایمنی خوبی ایجاد می شود. این بیماری درمان چندانی ندارد و مداوای بیهوده با داروهای آنتی بیوتیکی تلفات جوجه ها را افزایش میدهد. اقدامات حمایتی چون افزایش دمای محیط، تهویه و مصرف آب برای مرغ مبتلا مفید است.
نظرات کاربران
2:27:55 AM