ویتامین­ها در مقایسه با دیگر مواد مغذی، به میزان کمتری مورد نیاز هستند. با این وجود، کمبود آن­ها در غذای روزانه موجب سوخت و ساز ناقص و بروز بیماری­های متابولیکی می­شود. برخی ترکیبات، تنها پس از یک سری تغییرات شیمیایی به عنوان ویتامین عمل خواهند کرد که این مواد را پیش ویتامین یا پیش ­ساز ویتامین می­نامند. از این دسته مواد می­تواند به بتاکاروتن اشاره نمود که پیش ساز ویتامین A است.  در این پست به بررسی مواد مغذی ضروری مورد نیاز اسب ( ویتامین مورد نیاز اسب ) می پردازیم.

ویتامین­ها

حداقل 15 ویتامین برای اسب ضروی است. در ادامه، مواردی از آن­ها که اهمیت تغذیه­ای بیشتری دارند، شرح داده خواهد شد. نیازمندی­های غذایی کاملاً اختصاصی بوده و از اسبی به اسب دیگر متفاوت است؛ به همین دلیل تأمین میزان دقیق ویتامین مورد نیاز برای یک دام امری بسیار مشکل خواهد بود.

ویتامین­ها به دو گروه تقسیم می­شوند:

1. ویتامین­های محلول در چربی
2. ویتامین­های محلول در آب

ویتامین­های محلول در چربی در کبد دام ذخیره می­شوند. بسیاری از این نوع ویتامین­ها در علوفه سبز، آبدار و تازه به فراوانی یافت می­شوند. در نتیجه اسب­ها در فصل تابستان که بیشتر از نیاز بدن ویتامین به دست می­آورند، آن را ذخیره کرده و در فصل زمستان مورد استفاده قرار می­دهند. اسب­های اصطبل که دسترسی محدودی به علوفه سبز دارند. قادر به ذخیره سازی میزان مورد نیاز ویتامین­های محلول در چربی نبوده و ممکن است به مکمل­های غذایی مانند روغن کبد ماهی کُد که سرشار از ویتامین A و D می­باشد، نیاز پیدا کنند. مقدار ویتامین موجود در غذا بر اساس خاک منطقه کشت علوفه یا مرتع، شرایط اقلیمی، نحوه برداشت محصول و چگونگی نگهداری آن­ها متفاوت است. علوفه­ های پربرگ با کیفیت و نور خورشید، بسیاری از ویتامین­های مورد نیاز اسب را تأمین می­کند اما اگر کیفیت خوراک پایین باشد و یا از مکمل مناسب استفاده نگردد، حیوان دچار کمبود ویتامین خواهد شد. اسب­هایی که دارای رشد سریع هستند یا در شرایط خشکسالی، دچار استرس و تنش می­شوند نیازمند میزان بسیاری ویتامین اضافی می­شوند.

مقدار زیادی از ویتامین­های محلول در آب به وسیله میکروارگانیسم­های موجود در روده اسب ساخته می­شوند و در نتیجه نیازی به ذخیره سازی ندارند. بسیاری از ویتامین­ها در سوخت و ساز چربی­ها، پروتئین­ها و کربوهیدرات­ها دخالت دارند. ویتامین­های محلول در چربی شامل ویتامین E , D , A و K می­باشند که باید توسط جیره به مقدار لازم تأمین گردند.

ویتامین D نقش بسیار مهمی در سوخت و ساز استخوان­های بدن دارد و در جذب کلسیم و فسفر مؤثر است، ویتامین K در ساخت فاکتورهای انعقادی خون دخالت دارد و در نتیجه کمبود آن خسارت جبران ناپذیری را در پی خواهد داشت. همان­گونه که پیش از این شرح داده شده، ویتامین E همراه با سلنیم خاصیت آنتی اکسیدانی داشته و در حفاظت از سلول­ها و بافت­های بدن مؤثر است. ویتامین A نیز در دستگاه بینایی، سلامتی غشاهای مخاطی، رشد وتلوید مثل نقش بسزایی دارد.

اسب­های نمایشی که از رژیم غذایی پر انرژی استفاده می­کنند، به مقدار بیشتری ویتامین نیاز دارند. اسبی که علوفه کمتری مصرف می­کند، ظرفیت روده پشتی آن کاهش یافته، در نتیجه میکروارگانیسم­های کمتری در روده زندگی می­کنند و ویتامین کمتری در آن جا ساخته می­شود. در نهایت برای رفع نیازمندی این دام­ها از مکمل­های ویتامینه استفاده می­شود.

 ویتامین­های محلول در آب

ویتامین B₁ (تیامین)

اولین ویتامینی که به تفصیل مورد مطالعه قرار گرفت تیامین بود. انسان­هایی که از برنج پوست کنده در خوراک استفاده می­کردند، دچار بیماری بری­بری می­شدند و در نتیجه تحقیقات مشخص گردید اگر سبوس برنج به غذای آن­ها اضافه گردد این ماده می­تواند از ابتلا به بیماری جلوگیری نماید. ویتامین B₁ نقش بسیار مهمی در سیستم آنزیمی بدن دارد.

آنزیم­هایی که آزادسازی انرژی از کربوهیدرات­ها و چربی­های ذخیره شده را تنظیم می­کنند به تیامین نیاز دارند.

کمبود این ویتامین ممکن است منجر به کاهش مصرف خوراک گشته، در نهایت شرایطی را فراهم سازد که باعث کاهش هماهنگی اعضای بدن، اسهال و ضعف گردد. کمبود تیامین به ندرت رخ می­دهد مگر آن که اسب­ها به طور مداوم از علوفه ­های بی­ کیفیت و یا سرخس براکن که حاوی مواد ضد ویتامین B₁ است تغذیه نماید. مسمومیت با سرخس براکن با حذف آن از جیره و افزودن مقداری بیشتری مکمل ویتامینه بر طرف می­گردد.

ویتامین B₁ در مخمّر، یونجه، علوفه ­های سبز، نخودها، لوبیاها و جوانه­ های غلات به فراوانی یافت می­شود. همچنین مقداری از آن توسط باکتری­های موجود در روده انتهایی ساخته می­شود که ممکن است برای رفع نیازهای دام کافی نباشد.

سوخت و ساز کربوهیدرات­ها در طی تمرین افزایش می­یابد؛ بنابراین مقدار ویتامین بیشتری باید در دسترس اسب­های نمایشی قرار گیرد. آنتی­بیوتیک­ها با تأثیر خود بر روی جمعیت میکروبی روده می­توانند در ساخت ویتامین B₁  اختلال ایجاد نمایند که توجه به این مسأله در جیره نویسی اهمیت دارد.

ویتامین B₂ (ریبوفلاوین یا لاکتوفلاوین)

ریبوفلاوین نیز ابتدا از سبوس برنج استخراج گردید. این ویتامین جزء اساسی بسیاری از آنزیم­های مسیر سوخت و ساز کربوهیدرات­ها و پروتئین­ها می­باشد اما توسط اسب ساخته نمی­شود و باید در جیره وجود داشته باشد. کمبود ریبوفلاوین منجر به کاهش تولید انرژی و کارایی پروتئین­ها می­گردد و در نتیجه فرایندهای رشدی به شدت تحت تأثیر آن قرار می­گیرند.

کمبود شدید ریبوفلاوین باعث ابتلا به شب کوری دوره­ای است که منجر به ورم ملتحمه یک یا هر دو چشم و ریزش اشک فراوان می­گردد. علوفه سبز، شیر و فراورده­های آن منابع خوبی از ریبوفلاوین هستند. علوفه مرغوب و علف خشک باید بیشتر از میزان برآورده شده نیازمندی­ها، در اختیار حیوان قرار گیرد.

ویتامین B₃ (نیاسین)

نیاسین به عنوان یک گروه فعال در ساختمان دو کوآنزیم مهم که انتقال هیدروژن در سوخت و ساز کربوهیدرات­ها، چربی­ها و پروتئین­ها را سرعت می­بخشند، حضور دارد. کمبود ویتامین B₃ منجر به بروز اختلالات پوستی، ناهنجاری­های روده­ای و اعصاب می­گردد. اولین نشانه­های کمبود آن کاهش اشتها، کندی رشد و اسهال می­باشد. در صورت پیشرفت این وضع پوست حیوان پوسته پوسته شده، دهان زخم و دستگاه عصبی از کار می­افتد. نیاسین در اغلب خوراک­ها خصوصاً یونجه، دانه­ های روغنی و تولیدات حیوانی یافت می­شود. اگر جیره غذایی کیفیت خوبی داشته باشد به ندرت کمبود ویتامین B₃ رخ می­دهد.

ویتامین B₅ (اسید پانتوتنیک)

ویتامین B₅ که نخستین بار در مخمر یافت گردید، سهم مهمی در سوخت و ساز انرژی دارد. همچنین در سوخت و ساز اسیدهای چرب و ساخت آنتی­ بادی­ هایی که در مبارزه با بیماری­های مؤثرند شرکت می­کند. کمبود اسید پانتوتنیک موجب کاهش وزن، کندی رشد، التهاب و ناراحتی­های پوستی می­شود. ساخت میکروبی این ویتامین در روده، معمولاً نیاز اسب را تأمین می­کند. با این وجود نخودها، ملاس، مخمّر و دانه غلات همگی منابع غنی ویتامین B₅ هستند. کمبود این ویتامین معمولاً نادر است.

ویتامین B₆ (پیریدوکسین)

پیریدوکسین در برخی سیستم­های آنزیمی که در سوخت و ساز کربوهیدرات­ها و پروتئین­ها ضروری هستند، دخالت دارد. همچنین در فعالیت دستگاه عصبی مرکزی و ساخت هموگلوبین خون و پیشگیری از بیماری­ها نقش دارد. دامنه گسترده فعالیت این ویتامین نشان می­دهد که علایم کمبود آن مشخص نبوده و تا کنون نیز در اسب گزارش نشده است. علوفه­ ها و دانه­ ها همه حاوی این ویتامین هستند.

ویتامین B₁₂ (سیانوکوبالامین)

برای سالیان متمادی ویتامین B₁₂ را به جهت حضور در قسمتی از سیستم آنزیمی سوخت و ساز پروتئین، عامل پروتئینی حیوانی می­ نامیدند. در ساختمان این ویتامین عنصر کبالت حضور دارد که برای تولید گلبول­های قرمز خون لازم است. کمبود سیانوکوبالامین باعث کاهش اشتها، کندی رشد و کم خونی (آنمی) می­گردد. اسب­های بالغ در مقابل کمبود این ویتامین نسبت به اسیدهای جوان حساسیت کمتری دارند. ویتامین B₁₂ محصراً در روده اسب توسط میکروارگانیسم­های موجود ساخته می­شود.

جیره­ هایی که فرآورده­های حیوانی در آن­ها کم باشند، اسب را برای بروز کمبود این ویتامین مستعد می­کند. پودر ماهی، پودر گوشت و پودر استخوان منابع خوب این ویتامین هستند. برای تولید ویتامین B₁₂ در روده میزان کبالت نباید از 1/0 میلی­گرم در هر کیلوگرم جیره کمتر باشد. افزودن مکمل ممکن است موجب افزایش اشتهای دام گردد. در اسب ­هایی که از جیره حاوی مقادیر بالای غلات استفاده می­کنند ممکن است اشتها کاهش یابد که ویتامین B₁₂ برای این دام­ها بسیار سودمند خواهد بود.

ویتامین B₁₅ (اسید پانگامیک)

ویتامین B₁₅ از هسته زردآلو استخراج شده است اما توسط وزارت غذا و درمان ایالات متحده به جهت فقدان فرمول شیمیایی دقیق برای این ماده هنوز معرفی نشده است. ظاهراً اسید پانگامیک میزان اکسیژن را در خون اسب بالا می­برد که در مورد اسب­ های مسابقه ­ای حایز اهمیت است. علایم کمبود این ویتامین هنوز شناخته نشده است.

اسید فولیک

اسید فولیک ارتباط نزدیکی با ویتامین B₁₂ دارد و برای تولید گلبول­های قرمز خون ضروری است. کمبود آن موجب کم خونی (آنمی) و کاهش رشد می­شود. البته ممکن است این کمبود با استفاده از مکمل­های ویتامین B₁₂ جبران شود. اسید فولیک به میزان زیادی در خوراک­ های متداول اسب مانند علف مرتعی مرغوب، علوفه خشک، غلات، کنجاله دانه­ های روغنی و نیز در روده اسب وجود دارد. هنگامی که تمرینات اسب­ های نمایشی افزایش یابد، ممکن است نیاز به مکمل اسید فولیک احساس گردد. میزان 1 میلی­گرم مکمل روزانه اسید فولیک برای کرّه اسب­ها و اسب­ های کاری کافی است.

بیوتین

بیوتین یکی از ویتامین­هایی است که اخیراً کشف گردیده و تصور می­شود که اسب­ها می­توانند آن را در روده خود به مقدار لازم بسازند. این ویتامین حاوی گوگرد می­باشد که در سوخت و ساز چربی­ها، پروتئین­ها و هیدرات­های کربن مؤثر است. اگرچه فعالیت­های کامل این ویتامین تاکنون شناخته نشده است، کمبود آن سبب اختلالات پوستی و کاهش کراتینه شدن سندان سم­ها می­گردد که در نتیجه اسب، پاهای ضعیفی خواهد داشت و برای رفع این مشکل باید به آن­ها بیوتین خورانید.

همان طور که می­دانید پا یکی از ارکان­های مهم و حساس بدن اسب به شمار می­رود؛ بنابراین نقش بیوتین در نیرو بخشیدن به سُم­ها بسیار اهمیت دارد. برای بکارگیری از حداکثر توان اسب ممکن است به تغذیه روزانه بیش از 720 میلی­گرم بیوتین به مدت سه سال نیاز باشد. بیوتین موجود در سبوس جو قابل دسترسی دام نیست اما ذرت، مخمر و علوفه ­ها منابع خوبی از آن هستند. بیوتین با اسید آمینه گوگرددار متیونین نیز ارتباط مؤثری دارد.

10-1: کولین

کولین در ساخت و حفظ ساختار سلولی، سوخت و ساز چربی­ها و انتقال پیام­های عصبی نقش عمده­ای دارد. نشانه­های کمبود این ویتامین کندی رشد و افزایش ذخیره چربی در جگر می­باشد اما چون در بسیاری از مواد خوراکی یافت می­شود به ندرت کمبود آن اتفاق می­افتد. کولین از اسید آمینه متیونین نیز ساخته می­شود. در نتیجه کمبود متیونین اسب را برای کمبود کولین مستعد می­سازد. کولین به مقدار زیادی در علوفه­ های پر برگ تازه، مخمّر و غلات یافت می­شود.

11-1: ویتامین C (اسید آسکوربیک)

دریانوردانی که مبتلا به بیماری اسکوروی (اسکوربوت) شده بودند دریافتند که میوه­های تازه مانند لیمو و لیمو ترش که مقادیر بالایی ویتامین C دارند، در درمان و نیز پیشگیری از این بیماری مؤثرند. کارکرد اصلی ویتامین C تشکیل، حفظ و ترمیم کلاژن طبیعی است. کلاژن برای حفظ ساختار پوست و بافت پیوندی لازم و ضروری است. همچنین انتقال آهن از خون به ذخایر بدنی را نیز به عهده دارد. کمبود اسید آسکوربیک موجب شکل­گیری ناقص کلاژن، تأخیر در بهبود زخم­ها، خیز (ادم) و کاهش وزن دام می­گردد. اسب می­تواند ویتامین C مورد نیاز خود را بسازد اما منبع خوب این ویتامین علوفه سبز پررنگ می­باشد.

 ویتامین­های محلول در چربی

1-2: ویتامین A (رتینول)

در ابتدای قرن بیستم رنگدانه زردرنگی در هویج یافت شد که کاروتن نام گرفت. پس از آن مشخص گردید که کاروتن در دیواره روده به ویتامین A تبدیل می­گردد که برای سلامتی بدن ضروری است. ویتامین A برای دستگاه بینایی، سلامتی غشاء­های مخاطی، رشد، تولید مثل و مقاومت در برابر بیماری­ها بسیار مؤثر است. کمبود این ویتامین منجر به بروز شب­کوری، کاهش بینایی و آسیب چشم می­گردد.

ضعف و کاهش رشد سم­ها، کندی رشد، عدم موفقیت در باروری و آبستنی و نیز حساس شدن در برابر بیماری­ها از جمله نشانه­های کمبود رتینول می­باشند. در صورت تغذیه با علوفه نامرغوب یا شرایط خشکسالی هم این علایم ممکن است بروز نمایند.

اسب­های جوان نسبت به اسب­های بالغ در مقابل کمبود ویتامین A حساس­ترند. علوفه تازه و هویج حاوی مقادیر بالایی بتاکاروتن هستند اما علوفه ­های خشک حاوی مقادیر بسیار اندک بوده و گاه هیچ کاروتنی ندارند. اسب­هایی که در زمستان از علوفه خشک تغذیه می­شوند ممکن است در طول دو ماه اول ذخایر ویتامین A خود را از دست بدهند که در این صورت رتینول باید به صورت مکمل در اختیار آن­ها قرار گیرد. معمولاً برای اسب­های بالغ 500 کیلوگرمی، روزانه 15000 واحد بین­المللی ویتامین A در نظر می­گیرند. بیشتر خوراک­های تجاری حدود 10000 واحد بین­المللی رتینول در هر کیلوگرم دارند که بیشتر از مقدار یاد شده را تأمین می­کند. بتاکاروتن خود نیز موجب افزایش باروری دام می­گردد. تغذیه بیش از حدّ ویتامین A علاوه بر اسراف و افزایش هزینه خوراک، خطراتی از جمله شکنندگی استخوان­ها و ضایعات پوستی را به همراه دارد.

2-2:ویتامین D (کلسیفرول)

ویتامین D به دو شکل D₂ (ارگوکلیسفرول) و D₃ (کوله کلسیفرول) وجود دارد که D₃ شکل فعال­تر آن می­باشد. ویتامین D₃ در جذب و انتقال کلسیم و فسفر نقش مهمی دارد. کمبود ویتامین D در بدن تورم مفاصل، بی ­قاعدگی استخوان­ها و لنگش را به وجود می­آورد و افزایش آن باعث بدشکلی استخوان­ها و تشکیل استخوان در بافت­های نرم می­گردد. اسب­ های بی­ تحرک و بسته شده در اصطبل و آن­هایی که کمتر در معرض تابش خورشید قرار می­گیرند و تنها از جیره بر پایه غلات استفاده می­کنند بیشتر در معرض این علایم قرار می­گیرند. در اثر فقدان ویتامین D جذب کلسیم از روده کاهش یافته و انتقال کلسیم به استخوان­ها نیز در اثر کم شدن کلسیم خون پایین می­آید و در نهایت بیماری ریکتز در اسب­ های جوان و نرمی استخوان در اسب­های بالغ بروز می­کند.

در صورتی که جیره تجاری مصرفی دارای 1000 واحد بین­المللی ویتامین D باشد این مقدار برای تأمین نیازمندی­های اسب­ها کافی است. ساخت ویتامین D به دو پیش ­ساز که در پوست تحت تأثیر اشعه فرابنفش به آن تبدیل می­شوند نیاز دارد که این پیش ­سازها در بیشتر علوفه­ ها یافت می­شود. آغوز یا اولین شیر تولیدی مادیان پس از زایمان از نظر ویتامین D غنی بوده و برای کرّه اسب­ها مفید است.

3-2: ویتامین K

ویتامین K برای لخته شدن به موقع خون مورد نیاز بدن می­باشد. کمبود ویتامین K باعث طولانی شدن زمان انعقاد می­گردد. از آن جایی که این ویتامین در روده بزرگ توسط باکتری­ها ساخته می­شود، معمولاً کمبود آن اتفاق نمی­افتد. دیکومرول یا ماده ضدّ انعقاد خون بر عکس ویتامین K عمل می­کند و لخته شدن را به تأخیر می­اندازد. در بعضی از اسب­ها این ویتامین ذخیره می­شود و نیز در مواد گیاهی پُر برگ سبز و تازه مانند یونجه فراوان است.

4-2: ویتامین E (توکوفرول)

ویتامین E شامل گروهی است ویتامین­هاست که دقیقاً با یکدیگر مرتبط هستند. آلفاتوکوفرول فعال­ترین و رایج­ترین شکل ویتامین E می­باشد. ویتامین E ماده آنتی اکسیدان غیر اختصاصی زیستی می­باشد که از سلول­ها در برابر خطر اکسید شدن محافظت می­نماید و همراه با سلنیم به عنوان نگهدارنده و تثبیت کننده بافت­های بدن، گویچه­ های قرمز خون و محافظت از سیستم عروقی عمل می­کند. کمبود ویتامین E مشکلات بسیاری به وجود می­آورد که از آن جمله می­توان به رنگ پریدگی عضلات اسکلتی و قلب، نازک شدن دیواره گلبو­ل­های قرمز و کاهش قدرت باروری اشاره کرد.

ویتامین E به میزان مناسبی در یونجه، علوفه پربرگ و تازه و دانه غلات وجود دارد اما نوع ویتامین E آن­ها با یکدیگر تفاوت دارد. برای نمونه جو مقدار زیادی آلفاتوکوفرول دارد ولی ذرت حاوی گاماتوکوفرول است. جیره اسب باید در حدود 80-75 واحد بین­المللی در هر کیلوگرم خوراک ویتامین E داشته باشد که این میزان در مورد اسب­ های نمایشی بیشتر خواهد شد.

در صورتی که میزان چربی خوراک افزایش یابد برای جلوگیری از اکسید شدن و فساد آن باید مقدار ویتامین E جیره افزایش یابد یعنی به ازای هر یک واحد بیش از سه درصد چربی، 5 میلی­گرم ویتامین E به هر کیلو خوراک افزوده شود. استرس، کمبود سلنیم در غذا و خوراک­های نامرغوب نیاز اسب به ویتامین E را افزایش می­دهند.

این تجربه است که کمک می کند در هر تجارتی موفق شوید، ما بدون هیچ چشم داشتی تجربه خود را در اختیار شما خواهیم گذاشت
گروه تولیدی پژوهشی نیازی