در این مقاله با ویژگی های کالبدشناسی و فیزیولوژیک لاک پشتان از جمله لاک لاکپشت ، دستگاه تنفس لاکپشت ، جمجه ، اسکلت و اندام های حرکتی ها بررسی می شود.

ویژگی های کالبدشناسی و فیزیولوژیک لاک پشتان

اندام های بدن لاک پشت­ها دارای ویژگی­های خاصی است که شناخت آنها به خصوص برای دامپزشکان ضرورت دارد.

اسکلت

اسکلت لاک پشت درون لاک جای گرفته است. ستون مهره ها، دنده ها، کمربند شانه و لگن همگی در داخل لاک واقع شده اند و دست و پا نیز می تواند به هنگام احساس خطر به داخل لاک برده شوند. این توانایی در لاک پشت­های دریایی مشاهده نمی شود و آنها قادر نیستند دست و پای خود را به درون لاک فرو ببرند. لاک پشت­ها جناغ سینه ندارند.

احشاء بدن، درون اسکلت و همگی در حفره سلومیک (Coelomic cavity) یا حفره سینه­ای شکمی (Pleuroperitoneal) قرار گرفته اند. بافتی بسیار نازک و غیر ماهیچه ای به نام تیغه افقى (Septum horizontal) یا دیافراگم کاذب ریه ها را از باقی احشاء جدا می کند.

جمجه لاکپشت

جمجه لاکپشت نسبتاً گرد و کوچک است. کوچکی ججمجه لاکپشت کمک می­کند تا سر حیوان به راحتی درون لاک پنهان شود. ماهیچه های سر و گردن بسیار قدرتمند هستند و به راحتی قادرند سر را به درون لاک بکشانند. فک­ها و پوزه به خصوص در گونه های گیاه خوار کوتاه است. لاک پشت­ها دندان ندارند. این ویژگی در فسیل لاک پشت های اولیه نیز مشاهده می شود. فک بالا و پایین شکلی شبیه منقار پرندگان دارند و بافتی سخت و شاخی روی آنها را پوشانده است، فک پایین به خوبی در درون فک بالا می نشیند. این آرایش، در کنار لایه شاخی موجود بر روی فک­ها به حیوان کمک می کند تا مواد غذایی مانند برگ سبزیجات را تکه تکه کنند.

بافت مخاط دهان صورتی رنگ و مرطوب است. بر روی زبان پرزهای چشایی فراوانی مشاهده می شوند. زبان لاک پشت­ها نمی تواند از حفره دهان خارج شود و نقش مهمی در رفتارهای شکار یا به دست آوردن غذا بازی نمی­کند. در داخل حفره دهان به ویژه بر روی کام، بافت سخت و خشنی وجود دارد که به خرد کردن و آسیاب کردن مواد غذایی کمک می کند.

در جمجه لاکپشت ،حفره بینی حجم قابل توجهی دارد و توسط تیغه­ای نازک از جنس غضروف یا استخوان به دو بخش چپ و راست تقسیم می شود. در قسمت بالای جمجه لاکپشت فضایی نسبتاً طویل برای قرار گرفتن مغز وجود دارد. استخوان های ججمجه لاکپشت ضخیم و محکم هستند و سینوس های ظریفی در آنها قابل مشاهده است.

لاک لاکپشت

لاک لاکپشت ، ویژگی بی­ همتای لاک پشت­ها است. لاک لاکپشت ، گستره خارجی پوست و پوشش دفاعی بدن در برابر تهدیدهای خارجی است و البته به واسطه سنگینی و استحکام، حرکت حیوان را به خصوص در خشکی کند می کنند. لاک لاکپشت به مانند پوست، دارای رگهای فراوان و رشته های عصبی است بنابراین درد و فشار را به خوبی حس می کند. لاک لاکپشت در ابتدای تولد نرم است و طی مدت کوتاهی (حدود ۲ هفته) سخت و محکم می شود جز در برخی از نژادهای آبزی که تا پایان عمر حالت نرم و ارتجاعی خود را حفظ می کند.

لاک لاکپشت از سه بخش تشکیل شده است: نخست بخش شکمی یا سینه پوش (Plastron) و دوم بخش پشتی یا کاسه سنگ (Carapace). هردوی این قسمت ها از صفحاتی به نام اسکیوت یا سپر (Scute) تشکیل می شوند. سپرها توسط زیر پوست (اپی­درم) ساخته شده و بعد شاخی می­شوند. تعداد سپرها در تمام عمر ثابت است ولی با گذشت عمر رشد می کنند و بزرگتر می شوند. سپرها در لاک پشت های لاک نرم مشاهده نمی شوند. لاک این حیوانات با پوسته ای چرم مانند پوشیده شده است. بخش سوم لاک لاکپشت ، پل نام دارد که سینه پوش را به کاسه سنگ متصل می کند. پل در برخی گونه ها حالت ارتجاعی دارد.

کاسه سنگ لاک لاکپشت از حدود ۵۰ جزء تشکیل شده است که عبارتند از: تعدادی سپر، دنده ها مهره های ستون فقرات. سینه پوش از دوازده تا چهارده سپر به وجود می آید. نام گذاری سپرها بر اساس محل و اندامی که در زیر آن قرار دارد انجام می­شود. بر روی سینه پوش برخی از نژادها لولاهایی مشاهده می­شود که تا حدی برای لاک توان حرکت و نرمش فراهم می کند.

وقتی به بافت سپرها در لاک لاکپشت توجه شود، می توان حلقه های متعددی را در ساختمان آنها مشاهده کرد که مانند مقطع عرضی درخت به نظر می رسند. با رشد حیوان و گذشت عمر، لایه های جدیدی به سپرها اضافه می­شوند. برخی افراد تصور می کنند از روی این لایه ها و تعداد آنها می توان سن حیوان را حدس زد اما این تصور درستی نیست. تعداد، شکل سپرها و حلقه های موجود در بافت لاک لاکپشت  می توانند در حیوانات هم سن و هم نژاد متفاوت باشند و شکل آنها یک ویژگی کاملاً فردی است.

پوست

پوست بدن لاک پشت­ها به مانند اغلب خزندگان، ضخیم و فلس دار است. پوست در برابر خشکی، سرما، گرما و اشعه ماوراء بنفش مقاوم است و به این صورت زندگی در آب و هوای سخت و خشن را ممکن می کند. پوست لاک پشت­ها نسبت به پستانداران ساختمان­های غده ای بسیار کمتری دارد.

لایه خارجی پوست (اپی­درم) شاخی شده و بسیار محکم است. لایه درم، وظیفه تغذیه، نگهداری و رنگ بندی پوست را برعهده دارد. رنگ بندی پیکر لاک پشت­ها نقش مهمی در استتار و پنهان شدن حیوان از دید دشمنان مهاجم دارد. برای همین اغلب لاک پشت­های خشکی زی همرنگ محیط زندگی خود هستند. پوست برخی لاک پشت­ها رنگ بندی های بسیار زیبایی دارد و مبنای نام گذاری نژاد قرار می گیرد (مانند نژاد زرد دست یا گوش قرمز)

اندام­های حرکتی

لاک پشت ها دو دست و دو پا دارند. در اغلب نژادها در هر کدام از اندام­های حرکتی پنج انگشت دیده می شود. ولی برخی نژادها مانند هورس فیلد دارای چهار انگشت هستند. در نژادهای آبزی دست و پا فرم باله مانند پیدا می کنند و به این ص ورت به حیوان کمک می کنند تا به خوبی در آب شنا کند.

لاک پشت های خشکی­زی دست­های بسیار قوی دارند و می توانند به خوبی بر روی بسترهای شنی و سنگی راه بروند و هیکل سنگین حیوان را جابه جا کنند. هنگام تزریق دارو یا تلاش برای مقید کردن لاک پشت­ها، می توان به قدرت کم نظیر این اندام ها پی برد. دست ها نقش چندانی در رفتارهای شکار بازی نمی کنند.

کلواک (پارگین)

کلواک یا پارگین محلی است که روزنه های دستگاه گوارش، ادراری و تناسلی در کنار هم قرار می گیرند. کلواک ویژگی مشترک خزندگان و پرندگان است. کلواک به سه بخش تقسیم می شود. گرچه این سه قسمت در لاک پشت­ها به طور مشخص از هم تفکیک نشده اند :

• کوپرودئوم (Coprodcum): محل اتصال روده بزرگ به کلواک است. این بخش دریافت کننده مدفوع خارج شده از روده ها است.
• اورودئوم (Urodeum): بخش میانی کلواک و محل اتصال مجراهای ادراری، اویدوکت و کانال دفران است. ادرار به این بخش از کلواک وارد می شود.
• پروکتوديوم (Proctodeum): بخش خارجی و مخرج كلواک است. پروکتودنوم آنچه را که از بخش های دیگر دریافت می کند به بیرون از بدن انتقال می دهد.

قلب و سیستم گردش خون

قلب لاک پشت ها نسبت به قلب پستانداران ساختمانی ابتدایی تر دارد. قلب مثلثی شکل است و در کنار کبد، روی خط وسط بدن و نزدیک سینه پوش قرار دارد. قلب از سه حفره (دو دهلیز و یک بطن) تشکیل شده است. بطن­ها توسط یک لایه نازک ابری شکل تاحدی از هم جدا می شوند. پریکارد حاوی مایعی زرد رنگ است.

دهلیز راست دارای دیواره عضلانی بسیار شاخصی است که خون کم اکسیژن را از گردش خون محیطی دریافت می کند. دهلیز چپ خون پر اکسیژن را از ریه ها دریافت می کند. خون دریافت شده توسط دهلیزها بعد از مخلوط شدن در داخل بطن به سمت بدن و ریه ها پمپاژ می شود.

مخلوط شدن خون پر اکسیژن و کم اکسیژن در درون قلب از جهتی دارای اهمیت است لاک پشت های آبی قادر به جذب اکسیژن محلول در آب از راه پوست هستند. به این ترتیب اکسیژن خون محیطی بدون دخالت ریه ها و در حالی که حیوان در زیر آب مشغول شنا است، وارد گردش عمومی خون می شود. به این صورت لاک پشت آبی می تواند برای زمان قابل توجهی در عمق آب شنا کند بدون اینکه نیازی به نفس گرفتن از سطح آب داشته باشد. گلبول های قرمز خون لاک پشت­ها به مانند پرندگان، هسته دار و بیضی شکل است. انعقاد خون توسط ترومبوسیت­ها انجام می­شود و گلبول های سفید در انواع هتروفیل، ائوزینوفیل، بازوفیل، لمفوسیت، مونوسیت و آزوروفيل مشاهده می شوند.

دستگاه تنفس لاکپشت

در دستگاه تنفس لاکپشت ریه ها به تعداد یک جفت، درست در زیر لاک و بالای دستگاه گوارش قرار گرفته اند. ریه های چپ و راست توسط بافتی نازک از هم جدا می شوند. بافت داخلی ریه ها در دستگاه تنفس لاکپشت اپیتلیوم مژکداری است که قدرت چندانی در دفع مواد خارجی ندارد. نای به دو نایچه تقسیم شده و هوا را به ریه های راست و چپ می رساند. ریه ها نسبت به هیکل حیوان حجم بزرگی دارند و تقریباً یک اندازه اند. در دستگاه تنفس لاکپشت، ریه ها از داخل توسط تیغه هایی به بخش های کوچکتر تقسیم می شوند. در همه حیوانات و انسان­ها برای اینکه هوا به درون ریه ها مکیده شود، یک فشار منفی لازم است. در پستانداران، فشار منفی مورد نیاز با حرکت دیافراگم و باز شدن قفسه سینه به کمک ماهیچه های بین دندهای به وجود می آید. اما در دستگاه تنفس لاکپشت ، لاک آن ها از یک سو فاقد یک دیافراگم واقعی هستند و از سوی دیگر وجود لاک بر روی دنده­ها، حرکت قفسه سینه را برای غیرممکن می کند.

پیشتر گفته شد در دستگاه تنفس لاکپشت که ریه ها توسط پردهای نازک به نام تیغه افقی از باقی احشاء جدا می شوند. حرکت دست­ها، پاها، ماهیچه های سینه و لگن باعث جابه جا شدن تیغه افقی می شود و به این صورت فشار منفی لازم برای مکش هوا به درون ریه ها فراهم می شود. لاک پشت ها حتی در صورت شکستگی لاک نیز می توانند به نفس کشیدن ادامه دهند به جز دیافراگم کاذب یا تیغه افقی، حرکت احشاء به طور غیرفعال به ورود و خروج هوا از درون ریه ها کمک می کند. به علاوه هنگام فرو رفتن حیوان در آب، مقداری هوا به طور خودکار و به دلیل فشار هیدرواستاتیک از داخل ریه ها خارج می شود. سلامت و عملکرد ریه ها در دستگاه تنفس لاکپشت نقش در شنا کردن لاک پشت­ها دارد.دستگاه تنفس لاکپشت  ها به دلیل نداشتن دیافراگم واقعی نمی توانند سرفه کنند. این امر تخلیه جرم­ها و بافت­های مرده را از درون ریه ها بسیار س خت می کند. برای همین عفونت­های تنفسی و پنومونی در لاک پشت ها بسیار کشنده است. به ویژه اینکه ترشحات التهابی و اکسودای ریه در لاک پشت ها بسیار غلیظ و چسبنده است.

لاک­پشت­ها هموگلوبین و میوگلوبین بالایی دارند. همین ویژگی به آنها قدرت می­دهد تا بتوانند مقدار زیادی اکسیژن در بدن خود ذخیره کنند. لاک­پشت­ها قدرت بالایی در تحمل دی اکسید کربن و اسید لاکتیک دارند. بنابراین در شرایطی که تنفس عادی و هوازی ممکن نباشد دستگاه تنفس لاکپشت دچار مشکل نمی شوند. به این صورت رفتارهایی مثل فروبردن سر به درون لاک فرورفتن در زیر آب و خواب زمستانی به سادگی برای حیوان ممکن می شود. همین ویژگی، روند معدوم کردن لاک پشت­های بیمار را طولانی و زمان بر می کند. یک بررسی نشان داده است که لاک پشت ها می توانند در اتمسفر حاوی نیتروژن خالص تا هشت ساعت زنده بمانند.

دستگاه گوارش و تغذیه

در بخش قبل دستگاه تنفس لاکپشت  بررسی شد . دستگاه گوارش آن ها  از حفره دهان شروع و به کلواک ختم می شود. این سیستم متشکل از مری، معده، روده های بزرگ و کوچک، سکوم، کبد، طحال و پانکراس است. در حفره دهان و روی زبان لاک پشت­ها چند نوع پرز چشایی وجود دارد. لاک پشت­ها حس چشایی قدرتمندی دارند. لاک پشت­ها بوی داروهایی مثل انروفلوکساسین را در غذای خود تشخیص داده و نسبت به آن واکنش نشان می­دهند.

دهان به حلق و سپس مری متصل می شود. مری در مسیر حرکت به سمت معده قدری به سمت چپ گردن انحراف پیدا می کند و در برخی از گونه ها قادر به خرد کردن مواد غذایی است. مری در برخی لاک پشت­ها دارای پرزهای خاصی است که از یک سو مان زیاد آب دریا به درون معده شده و از سوی دیگر در موقع دفع آب بلعیده شده، مانع از خروج طعمه هایی مانند ماهیان و سخت و پوستان می شود. لاک پشت­ها می توانند غذا را برای مدتی در مری خود نگه دارند.

معده قدری به سمت چپ بدن گرایش دارد و به طور کلی فرم ساده ای دارد. فندوس یا دهانه معده اندکی به سمت راست و پیلور مختصری به سمت چپ بدن متمایل است دهانه معده دارای چین های خاصی است که نقش اسفنگتر را بازی می کند.

روده کوچک به نسبت کوتاه است و در قسمت پسین سینه پوش جای گرفته است. روده کوچک اگرچه در قسمت­های مختلف خود دارای ساختارهای متفاوتی است، ولی نمی توان آن را به مانند پستانداران به سه بخش کاملاً متمایز تقسیم کرد. روده باریک در انتها به نوعی سکوم ساده متصل می شود. این سکوم یک بخش تمایز یافته از دستگاه گوارش نیست بلکه در واقع نوعی اتساع قسمت پیشین روده بزرگ است. سکوم بخش عمده ای از فلور میکروبی دستگاه گوارش را در خود جای می دهد.

روده بزرگ به سه بخش بالارو، عرضی و پایین رو قابل تقسیم است که در نهایت به کوپرودئوم در کلواک ختم می­شود. گاهی تکه سنگ یا اجسام خارجی که حیوان آنها را بلعیده باشد برای مدت طولانی در قلون عرضی باقی می ماند تا دفع شوند. قلون­ها به خصوص در نژادهای گیاه خوار دارای فلور میکروبی شاخصی هستند که نقش مهمی در تخمیر مواد غذایی و کمک به هضم آنها بازی می کند. زمان عبور غذا از دستگاه گوارش بسته به دمای محیط، فصل سال و نوع جيره بین ۳ تا ۳۰ روز متغیر است.

کبد اندامی درشت و بزرگ است که در میانه حفره سلومیک و درست پشت قلب واقع شده است. کبد دارای دو لوب (پاره) است و کیسه صفرا در سمت راست آن قرار دارد. کبد از نظر رنگ، ساختار و عملکرد مشابه سایر مهره داران است گرچه عملکرد این اندام در لاک پشت­ها تحت تاثیر دوره های مختلف زندگی مثل خواب زمستانی یا تخمگذاری به شدت تغییر می کند. کبد می تواند مقدار فراوانی چربی در خود ذخیره کند. این ذخیره چربی در هنگام خواب زمستانی و در فصل تولید اهمیت زیادی دارد. کبد پیش از فرو رفتن حیوان به خواب زمستانی به دلیل همین ذخیره فراوان چربی کاملاً رنگ پریده به نظر می رسد و هنگام تخمگذاری به دلیل داشتن ذخیره فراوانی از پروتئین کاملاً نرم می شود. نمکهای صفراوی که توسط کبد لاک پشت ها تولید می شوند از نظر ساختمان و ترکیب شیمیایی در میان مهره داران کم نظیرند.

پانکراس به صورت یک غده باریک و نواری شکل به بخش پیشین روده کوچک وصل می شود. پانکراس ترشح کننده انواع آنزیم­های آمیلاز، الاستاز ، ریبونوکلئاز و هورمون های انسولین و گلوکاگن است. لاک پشت­ها به دلیل وجود آنزیم های مختلف و توان تخمیر میکروبی در روده باریک و فراخ، قدرت خوبی در هضم سلولز و همی سلولز دارند و به همین خاطر می توانند از مواد غذایی کم ارزش برای تغذیه خود استفاده کنند.

فرآیند هضم و جذب در دستگاه گوارش لاک پشت ها به شدت به دمای محیط زندگی مربوط است. به این معنی که در دمای ۱۰ تا ۱۵ درجه عمل گوارش بسیار کند و در دمای کمتر از ۷ درجه تقریباً متوقف می شود. ضمن اینکه رژیم غذایی و اندازه اجزای آن در سرعت کار دستگاه گوارش موثرند و به ترتیب سرعت عبارتند از : همه چیز خوارها، گوشتخوارها و گیاه خوارها.

حرکات پریستالتیک دستگاه گوارش به طور دوره ای و با نظم خاصی انجام می شود، حرکات معده با فاصله ۲۱ تا ۳۱ ثانیه یکبار از دهانه آن شروع شده و به پیلور ختم می شود. حرکات روده باریک هر ۴۵ ثانیه یکبار اتفاق می­افتد، قلون­ها دو تيپ حرکت دارند: یکی حرکات پیش برنده پریستالتیک که با سرعت 15/0 تا 5/0 میلی متر بر ثانیه به سمت کوپرودئوم انجام می­شود و دوم حرکات آنتی پریستالتیک که به فاصله های ۱۸ تا ۲۵ ثانیه یکبار از سمت کوپرودئوم به طرف قلون­ها صورت می گیرد. این حرکات معکوس باعث می­شود تا ادرار به داخل قلون­ها کشیده شود و حیوان بتواند آب و املاح آن را باز جذب کند.

کلیه ها و سیستم دفعی

لاک پشت­ها دارای یک جفت کلیه هستند که در بخش پسین و پشتی حفره سلومیک، مجاور ریه ها و نزدیک سطح لاک قرار دارند. واحد سلولی کلیه ها نوعی نفرون ساده و فاقد لوله هنله و لگنچه است. در زمان کالبدگشایی یا جراحی لاک پشت نر ممکن است کلیه ها با بیضه اشتباه گرفته شوند.

دستگاه ادراری لاک پشت ها از ویژگی­های خاصی برخوردار است. در پستانداران، کلیه ها از راه میزنای به مثانه وصل می شوند و ادرار بعد از ذخيره شدن در مثانه از راه مجرای ادرار به خارج از بدن دفع می­شود. در لاک پشت­ها کلیه ها و مثانه در امتداد هم قرار ندارند و به طور غیرمستقیم و از راه کلواک به هم متصل می شوند. در برخی لاک پشت­های آبزی دو مثانه فرعی نیز به اورودئوم متصل می شوند. ادرار موجود در ارودئوم ممکن است در سه جهت حرکت کند :

• از راه پروکتودئوم به خارج بدن دفع شود
• به سمت مثانه حرکت کرده و در آن ذخیره شود
• توسط حرکات آنتی پریستالتیک قلون به داخل روده بزرگ کشیده و با مدفوع مخلوط شود

مثانه دیوارهای ض خیم، مژکدار و پرعروق دارد که به خوبی قادر به بازجذب آب و دفع کریستال های اورات است. با توجه به اینکه در بافت سلولی کلیه ها لوله هنله وجود ندارد، ادرار ترشح شده توسط کلیدها نسبت به خون هیپوتونیک یا ایزوتونیک است و اگر املاح و مایعات موجود در آن بازجذب نشوند، مقدار زیادی از ذخیره آب و املاح بدن از دست خواهد رفت. مثانه و قلون­ها نقش باز جذب املاح ادرار را برعهده دارند. از سوی دیگر رقیق بودن ادرار ترشح شده از کلیه ها احتمال به وجود آمدن سنگ­های کلیوی را به حداقل می رساند. لاک­پشتان دارای یک سیستم پورتال کلیوی هستند. در بخش پایانی کتاب در مورد اهمیت این سیستم در تجویز داروها توضیحات بیشتری آورده شده است.

غده های نمک

غلظت نمک در محیطی که لاک پشت های دریایی در آن زندگی می کنند یعنی آب اقیانوس­ها و غذایی که مصرف می کنند مانند بی مهره گان آبزی، جلبک­ها و گیاهان دریایی حدود ۳ برابر غلظت نمک در خون آنهاست و کلیه های هیچ موجودی نمی تواند به تنهایی چنین حجم بالایی از نمک را از بدن دفع کند.

غده های نمک در خزندگان دریایی، برخی پرندگان و آبزیان مانند کوسه ها دیده می­شوند و یکی از شگفت انگیزترین ویژگی­های این موجودات برای سازگاری با طبیعت هستند. این غده ها به مانند یک کلیه فرعی، نمک اضافه موجود در خون را جذب و از بدن دفع می کنند.

غده های نمک در نزدیکی چشم های لاک پشت قرار دارند و از ساختمانی ساده تشکیل شده اند یک شریان، یک ورید، تعدادی مویرگ و لایه ای از یاخته های حرفه ای برای جذب و خارج کردن نمک از خون، این یاخته ها با مویرگ­هایی که از شریان چشم منشعب می شوند ارتباط دارند و پس از جذب نمک، آن را به مجرای باریکی رها می کنند، نمک به دست آمده از جریان خون، به شکل یک گلوله نمک از گوشه چشم دفع می شود.

این تجربه است که کمک می کند در هر تجارتی موفق شوید، ما بدون هیچ چشم داشتی تجربه خود را در اختیار شما خواهیم گذاشت
گروه تولیدی پژوهشی نیازی