موقعیت کشور ایران در کمربند بیابانی جهان و وجود شرایط خشک و نیمه خشک در دو سوم وسعت مملکت باعث شده است تا ساکنان این مرز و بوم از دیرباز با مسائل و مشکلات ناشی از این شرایط آشنایی داشته باشند. برای آشنایی با وضعیت آب و هوایی ایران مطلب زیر را مطالعه بفرمایید.

وضعیت آب و هوایی ایران

در ایران براساس مقدار بارندگی و دما و با توجه به وضع ناهمواری ها می توان سه ناحيه آب و هوایی را مشخص نمود.

الف: آب و هوای ناحیه خشک و بیابانی با ویژگی های بارندگی کم و دوره گرمای طولانی که حدود  (دو/ سوم) مساحت ایران را در بر می گیرد.

ب: آب و هوای ناحیه کوهستانی با ویژگی های سرمای زیاد و بارش برف و باران زیاد که حدود  (یک / سوم) مساحت ایران را در بر می گیرد.

ج: آب و هوای ناحیه معتدل خزری با ویژگی بارندگی فراوان که وسعت کمی از ایران را دربر می گیرد.

با توجه به این که شترهای یک کوهانه ایران در ناحیه آب و هوایی بیابانی و نیمه بیابانی پرورش داده می­شوند به شرح وضعیت آب و هوایی ناحیه بیابانی و نیمه بیابانی ایران می پردازیم.

ویژگی های آب و هوایی مناطق خشک و بیابانی

بارندگی در مناطق خشک کم و نامنظم است.

مقدار باران در سال های مختلف متفاوت است و ممکن است حتی چندین سال بارندگی صورت نگیرد.

بارندگی اغلب شدید و به صورت رگبار است. . به علت خشکی و وزش باد، میزان تبخیر و تعرق بیشتر از بارندگی سالانه است.

وزش باد در مناطق خشک به ویژه بیابان­ها شدید است که علاوه بر حمل ذرات گرد و غبار، بر خشکی هوا نیز می افزاید.

دانشمندان برای تقسیم بندی مناطق خشک از عوامل محیطی مانند میزان بارندگی تبخیر، درجه حرارت و پوشش گیاهی و غیره استفاده کرده اند. بنابراین تقسیم بندی های مختلفی برای مناطق خشک وجود دارد. در جدول زیر یکی از این تقسیم بندی ها ذکر می شود.

تقسیم بندی مناطق خشک از نظر بارندگی و تأثیر آن در پوشش گیاهی

تفاوت بیابان و کویر

بیابان ها به سرزمینی (نه قطعه زمین) گفته می شود که متوسط بارش سالیانه آن کمتر از ۵۰ میلی متر باشد و از لحاظ آب و پوشش گیاهی بسیار فقیر و یا به طور کلی فاقد آن باشد و توان حیات زیست موجودات به علت کمی بارندگی بسیار محدود باشد مانند بیابان لوت ایران بیابان ممکن است دارای کویر باشد یا نباشد.

کویر

بخشی از بیابان است که خاک های آن ریز و تحت تأثیر نمک زیاد است، سطح آن زیرزمینی در آنجا بالاست و قابل رویش برای گیاهان زراعی نیست.

علل ایجاد بیابان ها در ایران

علل ایجاد بیابان ها در ایران، سه عامل مهم و مؤثر در ایجاد بیابان ها عبارتند از:

1- گرم شدن زیاد منطقه بر اثر تابش خورسید:

در منطقه بین المدارین (بین مدار رأس السرطان و رأس الجدی) به علت تابش عمود آفتاب بیشترین گرما دریافت می شود که بیشتر بیابان ها نیز در این عرض های جغرافیایی قرار دارند.

۲- فشار زیاد جنب حاره ای:

فشار هوا در همه عرض های جغرافیایی یکسان نیست. وقتی در جایی فشار هوا کم باشد، هوا به علت سبکی بالا رفته و پس از سرد شدن در صورت وجود رطوبت کافی و سایر شرایط لازم موجب بارندگی می شود. هوای گرم و مرطوب استوایی پس از ایجاد بارش به اطراف مدار رأس السرطان و رأس الجدی حرکت می کند اما به سبب سنگین شدن و تراکم در عرض های جغرافیایی مذکور می نشیند و یک منطقه پرفشار به وجود می­آورد. این توده هوا با از دست دادن رطوبت خود فرو می نشیند نتیجه این امر خشکی و گرمی هوا و صاف بودن آسمان در این مناطق می باشد.

٣- دوری از منابع رطوبتی و وجود کوهستان در کشور:

کوه­های زاگرس و البرز مانع از ورود هوای مرطوب به نواحی خشک داخلی می گردند و همچنین بخش وسیعی از سرزمین ایران از دریاها و اقیانوس ها دور است.

لازم به ذکر است که بیابان لوت یکی از گرم ترین و خشک ترین بیابان های جهان است که حداکثر مطلق درجه حرارت در سایه بیش از  می باشد سطح وسیعی از این بیابان فاقد پوشش گیاهی است و ماسه­های روان سراسر آن را پوشانده و وسعت آن حدود ۸۰ هزار کیلومتر مربع است و در بخش جنوبی آن نزدیک برخی از ارتفاعات پراکنده با استفاده از آب های زیرزمینی کشت خرما و بعضی محصولات دیگر انجام شود.

خصوصیات گیاهان مناطق خشک و بیابانی

وسیع ترین حوضه های بیابانی ایران در مرکز شرق و جنوب شرقی قرار دارند و حدود ۱۳ درصد از سطح کشور ایران دارای نزولات آسمانی کمتر از ۱۰۰ میلی متر می باشد. گیاهان در محیط های مختلف به طور گوناگون زندگی می کنند و با توجه به گوناگونی محیط ها، گیاهان قادر به ادامه زندگی هستند. همین موضوع ذهن دانشمندان را به خود جلب کرد که چرا یک گیاه در محیطی با بارندگی حدود mm ۵۰۰ در سال قادر به زندگی نیست ولی گیاهانی وجود دارند که محیط هایی با بارندگی کمتر از mm ۱۵۰ را تحمل کرده به زندگی خود ادامه می دهند.

به طور کلی، یک سوم از خشکی های جهان را مناطق خشک و نیمه خشک تشکیل می دهند. این مقدار در تمام قاره های جهان پراکنده اند و قاره آفریقا به تنهایی حدود یک سوم مناطق خشک جهان را شامل می­شود. رویش های گیاهی این مناطق به دو رده تقسیم می شوند گیاهان دائمی که ممکن است دارای برگ های گوشتی باشند و اغلب قدکوتاه و قامتی چوبی دارند و گیاهان ناپایدار یک ساله که پس از بارندگی های بهاره گسترش قابل توجهی می یابند این دسته از گیاهان فعالیت رویشی و زایشی خود را در حداقل مدت به پایان می رسانند. گیاهان دائمی اغلب خاردار بوده و در فصل خشک برگ های خود را از دست می دهند.

از نمونه های دیگر گیاهان مناطق خشک، گیاهانی هستند که از سفره های آب زیرزد تغذیه می کنند. دسته دیگر گیاهانی هستند که سعی دارند از گرما و خشکی فرار کنند. به – کلی، گیاهان مناطق خشک به ویژه گیاهان مرتعی که در شرایط بارندگی ناچیز زندگی می کنند به دو صورت می توانند به زندگی خود ادامه دهند: ۱- فرار از خشکی ۲- مقاومت به خشکی

اختلاف دو سیستم یاد شده در این است که در شرایط فرار از خشکی، گیاه سعی دارد از مواجه شدن با شرایط ناسازگار دور بماند در صورتی که در مقاومت به خشکی، دوره ایی از زندگی با شرایط خشک و سخت مواجه می شود در این صورت گاه با ایجاد اعمالی ضمن اینکه می تواند به زندگی خود ادامه دهد، قادر به عملکرد و تولید بوده و می تواند نیازهای خود را مرتفع سازد.

فرار از خشکی، ساده ترین راه سازگاری گیاه با شرایط خشکی است. با توجه به این که در تمام نواحی خشک، حتی در خشک ترین ناحیه، دوره هایی وجود دارد که شرایط نسبتا مساعدی پدید می آید که برخی گیاهان از آن بهره می جویند و می توانند رشد و نمو خود را به سرعت بیابند.

رشد گیاهان این مناطق اغلب در مرحله ابتدایی متجلی می شود. جوانه زدن به طور خارق العاده ای سریع است. در مناطق خشک حتی گیاهان یک ساله به گیاهان کم عمر تبدیل می شوند و این گیاهان همه دوره زندگی خود را در چند هفته به پایان می رسانند. کوتاه ترین عمر متعلق به گیاهی است که ده روز پس از جوانه زدن میوه می دهد. روشن است که برگ های این گیاهان برای جذب سریع تر رطوبت، ساختاری رطوبت پسند دارند. بذر این گیاهان بسیار فراوان است، به طوری که می توان مناطق خشک را انبار بذر گیاهان نامید.

بسیاری از گیاهان یک ساله مناطق بیابانی در زمان بارندگی های کم به حال خواب باقی می مانند و اگر بارندگی طولانی گردد و بتواند یا به دلیل داشتن دیواره ضخیم آب جذب کنند و یا به مواد بازدارنده جوانه زدن آنها شسته شوند، می رویند.

در کنار گونه های گیاهی یک ساله، گونه های گیاهی دائمی رشد می کنند که با توانایی خاصی مشخص می­شوند مثلاً هنگامی که شرایط مساعد به وجود آید، دوره رویندگی خود را با سرعت زیاد شروع می کنند و پس از باران در مدت چند روز شاخه و برگ آنها پدیدار می شود. بعضی از گیاهان تمام قسمت های هوایی خود را از دست می دهند و تنها پیازها و یا ساقه های زیرزمینی که به نحو اعجاب انگیزی نسبت به خشک شدن در خاک مقاومت می کنند باقی می مانند.

این تجربه است که کمک می کند در هر تجارتی موفق شوید، ما بدون هیچ چشم داشتی تجربه خود را در اختیار شما خواهیم گذاشت
گروه تولیدی پژوهشی نیازی