وظیفه اصلی خروس تولید اسپرم و تلقیح مرغ برای تولید تخم مرغ نطفه دار است. برای تولید تخم مرغ نطفه دار بهتر است به ازای هر ۵ تا ۶ مرغ بومی یک خروس در کنار مرغها پرورش داده شود. در ادامه این پست عوامل مؤثر بر قدرت باروری مرغ و خروس بومی بررسی می گردد.
دستگاه تناسلی خروس
مهمترین بخش دستگاه تناسلی خروس بیضه هاست. بیضه های خروس بر خلاف پستانداران، در حفره شکمی و در دو طرف ستون فقرات قرار گرفته و در دمای حدود ۴۱ درجه سانتیگراد فعالیت دارند. بیضه ها پیش از بلوغ کاملاً کوچک هستند و هر یک تنها ۱ تا ۲ گرم وزن دارند. خروسها بعد از سن ۱۴ هفتگی به بلوغ می رسند و در سن۲۴ هفتگی در هر انزال به میزان کافی اسپرم تولید می کنند. خروس ها در هنگام بلوغ بیضه های آنها کاملاً رشد کرده و در زمان اوج فعالیت جنسی وزن بیضه ها تا وزن ۲۰ گرم هم افزایش می یابد.
اندازه تاج شاخص مهمی از سطح تستوسترون تولید شده توسط بیضه و به عنوان معیاری برای ارزشیابی مرحله بلوغ است. تولید اسپرم در لوله های منی ساز بيضه صورت می گیرد. میزان منی دفع شده در یک انزال حدود ۱ تا 8/0میلی لیتر است که تراکم اسپرم در هر میلی لیتر مایع منی برابر ۴ میلیارد است. کیفیت منی خروس از لحاظ تراکم و تحرک اسپرم ها به عواملی از جمله نژاد، آب و هوا، طول روز، تكرار عمل جفتگیری، مدیریت و عوامل تغذیه ای بستگی دارد.
رنگ مایع منی خروس با تراکم مناسب اسپرم به رنگ سفید مات است و رنگ براق و حالت آبکی منی می تواند نشانه غلظت پائین اسپرم مایع منی باشد. بزرگی اندازه بیضه همبستگی مثبت با میزان تولید اسپرم و کیفیت آن دارد. بین وزن بدن خروس با اندازه بیضه ارتباط مستقیمی وجود دارد لذا وزن مناسب خروسهای گله در تخم مرغهای تولید شده حایز اهمیت می باشد.
اسپرم تولید شده در بیضه ها وارد مجرای اپیدیدیم شده که این مجرا محل نگهداری وتکامل اسپرمهامحسوب میگردد. اسپرمهابعدازتکامل،توسطمجرایدفرانذخیره و به قسمت پا پیلا در ناحیه کلوآک منتقل میگردد. آلت تناسلی در خروس به شکل برجستگی کوچکی است که از ناحیه کلوآک خارج نمی شود. در هنگام جفتگیری، مایع منی درون کلوآک مرغ ریخته شده و اسپرم ها برای امر لقاح از کلوآک به سمت بخش های بالایی لوله اویدوکت (شیپور فالوپ) حرکت می کنند.
اگر چه قدرت ماندگاری اسپرم در لوله تخمدان مرغ می تواند چندین هفته باشد اما برای تولید تخم مرغ نطفه دار هر مرغ حداقل هر ۳ روز یک بار باید با خروس جفت گیری کند. اسپرم خروس قدرت نفوذ به لایه های اطراف سفیده و زرده را ندارد لذا اسیرم خود را از ناحیه کلوآک به قسمت بالایی لوله تخمدان یعنی به بخش شیپور فالوپ می رساند و در پیچ و خم های موجود در شیپور فالوپ و در کنار غدد ترشحی موجود در این بخش می تواند چند هفته باقی بماند و خود را به لایه ژرمینال متصل تا عمل تلقیح با تخمک صورت پذیرد. صدها اسپرم می توانند خود را به کیسه زرده برسانند. اگر چه تنها یک اسپرم برای بارور ساختن تخمک لازم است اما هر چه اسپرم بیشتری به لایه ژرمینال برسند درصد باروری بالاتر خواهد بود و کارشناسان اعتقاد دارند برای باروری بالا (حدود ۹۵ درصد) باید تقریباً۳۰ اسپرم خود را به لایه ژرمینال برسانند.
عوامل مؤثر بر قدرت باروری مرغ و خروس بومی
عوامل متعددی بر میزان باروری مرغ و خروس بومی تاثیر گذار است که اولین عامل بحث توارث و نژاد است. به طوری که بعضی از نژادهای مرغ بومی تخم مرغ های بارور بیشتری تولید و یا در بعضی نژادها، جنین حاصله قدرت ماندگاری بیشتری و در نتیجه شانس بیشتری برای جوجه درآوری (هچ) دارند. بعنوان مثال میزان باروری خروسهای بومی استان فارس در تحقیقی بطور میانگین حدود ۶۹ درصد گزارش شده و میزان باروری خروسهای کورنیش و وایت را به ترتیب 5/64 و 4/75درصد عنوان شده است. نور (افزایش مدت و شدت نور) بعنوان مهمترین عامل محیطی مؤثر بر قدرت باروری مرغ و خروس محسوب می شود.
نور از طریق عصب بینایی باعث تحریک بخش هیپوتالاموس مغز و همین امر باعث ترشح هورمون GnRH میشود و بخش قدامی غده هیپوفیز تحت تأثیر هورمونGnRH، اقدام به تولید هورمون های FSH و LH می نماید. تخمدان تحت تأثیر هورمون FSH(مترشحه از هیپوفیز) فعال و شروع به ترشح هورمون های استروژن و پروژسترون می نماید. کبد مرغ تحت تأثیر هورمون استروژن و پروژسترون مواد اولیه لازم جهت رشد فولیکول ها را فراهم می نماید و هورمون LH باعث آزاد شدن فولیکول رسیده (زرده) از تخمدان می شود. در خروس همانند مرغ، بلوغ و قدرت باروری آن تحت تأثیر مدت و شدت نور قرار دارد به طوری که با افزایش طول روز میزان تولید هورمونهایFSH و LH افزایش یافته که باعث افزایش ساخت اسپرم و تولید هورمون تستسترون می گردد. هورمون تستوسترون علاوه بر افزایش میزان تولید اسپرم باعث افزایش قدرت باروری در خروس می گردد. مرغ و خروس برای تداوم باروری در شبانه روز احتیاج به ۱۶ ساعت روشنایی دارند. علاوه بر مدت نور میزان شدت نور هم بر روی عملکرد مرغ و خروس بومی حایز اهمیت است. باید توجه داشت که تنها نور مرئی (۴۰۰ تا ۷۰۰ نانومتر) قادر به تحریک غده هیپوفیز میشود و نور فرابنفش و یا مادون قرمز اثری بر غده هیپوفیز ندارد.
واحد بین المللی بیان شدت روشنایی بر حسب لوکس می باشد. لوکس در حقیقت شدت روشنایی است که از یک شمع استاندارد در فاصله یک متری توسط سطحی به مساحت یک متر مربع دریافت می شود. واحد دیگر شدت روشنایی بنام فوت کندل است که شدت روشنایی است که از یک شمع استاندارد در فاصله یک فوتی توسط سطحی به مساحت یک فوت مربع دریافت می شود. در واحدهای مرغداری، شدتروشنایی را عمدتاً با واحد لوکس بیان می کنند که برای اندازه گیری شدت روشنایی در سالن های مرغداری می توان از دستگاهی به نام نورسنج یا لوکس متر کمک گرفت.
پاک کردن لامپها در یک فاصله زمانی منظم برای تأمین شدت نور لازم برای تحریک تخمدان مرغ های تخمگذار، حایز اهمیت است. زیرا یک لایه گرد و غبار می تواند۵۰ درصد کارآیی لامپ و در نتیجه شدت نور حاصله را کاهش دهد.
شرایط آب و هوایی بر میزان باروری تخم مرغ های تولیدی مؤثر است به طوری که گرما و یا سرمای شدید با کاهش تمایلات جنسی خروس همراه است. نتایج تحقیقات بر روی خروسهای بومی استان فارس بیانگر همین نکته است، یافته های این تحقیق نشان داد که تراکم اسپرم در مایع منی خروس ها در شرایط آب و هوایی گرم کمتر و بیشترین میزان باروری در فصول خنک سال می باشد. لذا نحوه ساخت جایگاه باید با توجه به شرایط آب و هوایی منطقه صورت گیرد، به طوری که در مناطق گرمسیر و سردسیر، شرایط آب و هوایی مناسبی برای مرغها و بخصوص خروس ها ایجاد نمود. میزان باروری خروس ها در ماه های گرم سال بیشتر تحت تأثیر گرمای محیط قرار می گیرد.
چون بیضه های خروس درون بدن قرار دارد و اگر دمای محیط به اندازه ای باشد که مکانیزم های عمومی بدن قادر نباشد که دمای درونی را در دامنه طبیعی آن نگهداری کنند، کیفیت منی خروس ها کاهش می یابد که علت آن تأثیر مستقیم افزایش دمای بدن بر اسپرم سازی و اسپرم های نگهداری شده در مجاری اندام های تولید مثلی می باشد. اگرچه خروس و مرغ های بومی نسبت به شرایط نامناسب محیطی نسبت به مرغ های اصلاح شده صنعتی مقاوم تر هستند ولی با این حال حرارت ایده آل برای پرورش مرغ و خروس در محدوده ۲۷-۲۰ درجه می باشد. لذا ایجاد شرایط محیطی مناسب در جلو گیری از اثرات نامطلوب بر روی نطفه داری تخم مرغ اهمیت زیادی دارد. معمولاً در شرایط آب و هوایی مناسب به نسبت ۵ تا ۶ مرغ نیاز به ۱ خروس می باشد و در مناطق بسیار سرد و گرم علاوه بر تلاش در ایجاد شرایط محیطی مناسب می توان تعداد خروس ها را نسبت به مرغ ها افزایش داد تا میزان باروری تخم مرغ ها به دلیل کاهش میل جنسی خروسها کاهش پیدا نکند. در مناطق سردسیر خروس هایی که تاج بزرگ تری دارند بیشتر تحت تأثیر هوای سرد قرار می گیرند. تغذیه مرغ و خروسها در میزان باروری تخم مرغهای تولیدی نقش مهمی دارد، به طوری که کمبود ویتامین، مواد معدنی و اسید آمینه ضروری باعث کاهش باروری تخم مرغ های تولیدی می گردد. در بخش تغذیه خواهیم دید که میزان کافی پروتئین و ویتامین ها بخصوص ویتامین A باعث افزایش جوجه دهی و ویتامین E و D باعث کاهش تلفات جنین خواهد شد. از طرفی تغذیه مناسب با افزایشجثه خروسها همراه است و خروس های با جثه های بزرگتر، بیضه های بزرگتری داشته و اسپرم بیشتری تولید و در نتیجه قدرت باروری هم قاعدتاً بیشتر خواهد شد.
از دیگر عوامل مؤثر در میزان باروری تخم مرغ ها محسوب می شود خروسهای بومی از سن ۱۴ هفتگی قادر به تولید اسپرم بوده اما برای جلوگیری از کاهش درصد نطفه داری تخم مرغ باید از خروس های بسیار جوان با پیر در گله استفاده نشود. حجم و کیفیت اسپرم خروس ها در سن ۲۴ هفتگی به شرایط مطلوب می رسد و خروسها در سال اول دارای قدرت باروری بالایی هستند که با افزایش سن خروسها به تدریج از قدرت باروری آنها کاسته می شود. در یکی از تحقیقات صورت گرفته در مرکز اصلاح نژاد مرغ بومی اصفهان، تأثیر سن خروس بر خصوصیات باروری منیخروس بومی اصفهان مورد بررسی قرار گرفت. نتایج این تحقیق نشان داد که استفاده از خروسهای بومی گروه سنی ۴۳ تا ۴۶ هفته از لحاظ در صد باروری تخم مرغها و برخی از خصوصیات باروری عملکرد بهتری داشتند. با افزایش سن خروس های گله، برای جلوگیری از کاهش باروری تخم مرغ های حاصله باید نسبت مرغ به خروس کاهش یابد. بهتر است خروسها از سن ۲۰ هفتگی به بعد در گله مورد استفاده قرار گیرد و می توان۱۲ تا ۱۸ ماه در گله نگهداری نمود.
بیشترین میزان باروری تخم مرغ های تولیدی معمولاً در زمانی است که گله از لحاظ میزان تولید به پیک تولید رسیده باشد. تخم مرغ های کوچک (تولید شده در اوایل تولید) معمولاً میزان باروری کمتری نسبت به تخم مرغهایی با میانگین وزن مناسب (۵۰گرم) دارند. رفتار خروس ها در حین جفت گیری، خصوصیات فیزیکی و نیز وضعیت سیستم تولید مثلی آنها بر میزان باروری مرغ ها تاثیر گذار است. کاهش باروری گله ممکن است به خاطر باروری پایین تعدادی از خروس های داخل گله باشد که در پایان موجب پایین آمدن تولید نهایی گله می شود. خروس ها برای داشتن یک جفتگیری موفق، باید از لحاظ فیزیولوژیکی و رفتاری به بلوغ کامل رسیده باشند. همچنین وضعیت سلامت گله و عاری بودن از بیماری، تاثیر مثبتی در میزان باروری تخم مرغ های تولیدی دارد.
نظرات کاربران
2:27:55 AM