جوندگان در دوران سوم و چهارم زمین شناسی (۵۵ تا ۶۵ میلیون سال پیش) پدیدار شدند. پارامیس شبیه یک سنجاب بزرگ بود که دارای اندام های حرکتی پنجه دار برای بالا رفتن از درخت و دمی بلند برای حفظ تعادل داشت و به عنوان اجداد جوندگان امروزی شناخته می شود. در این مقاله هر آنچه که در مورد سنجاب باید بدانید از جمله تاریخچه این جونده و طول عمر آن ها می پردازیم.

تاریخچه

امروزه دسته جوندگان شامل ۲۹ خانواده، ۳۸۰ جنس و ۲۲۸۰ گونه و سه زیر راسته می باشد که بر اساس سیستم اسکلتی- عضلانی آرواره ها و سایر ساختارهای جمجمه تقسیم بندی شدند. این زیر راسته ها شامل: اسکیومورفا (جوندگانی که شبیه سنجاب هستند)، میومورفا (جوندگانی که شبیه موش هستند) و هیستریکومورفا (جوندگانی که شبیه جوجه تیغی می باشند). جوندگان، بزرگترین راسته پستانداران روی زمین را تشکیل می­دهند (حدود ۴۰ درصد از پستانداران ایران و جهان در این راسته جای دارند.) از نظر جمعیت نیز جوندگان بیشترین تعداد را شامل می شوند. بعضی از جوندگان بسیار به یکدیگر شباهت دارند و برخی دیگر از نظر شکل و جثه بسیار متفاوت اند. اکثر جوندگان بدن استوانه ای و گردنی کلفت دارند، و از نیم رخ بدون سر به نظر می آیند.

اکثر جوندگان در تمام فصول سال فعالند. بعضی در فصول سرد به خواب زمستانی فرو می روند و عده معدودی نیز در فصل تابستان که درجه حرارت محیط بالا و مواد غذایی نایاب است خواب تابستانی دارند. اکثر جوندگان، اجتماعی هستند، تولیدمثل زیادی دارند. علت بقا اكثر جوندگان را می توان در جثه کوچک، تولیدمثل زیاد و برای برخی از گونه ها خواب زمستانی و خواب تابستانی دانست. افزایش جمعیت آنها بستگی به فراوانی غذا دارد. در شرایط نامناسب جهت کنترل جمعیت، در دستگاه تناسلی بعضی از جوندگان تغییراتی به وجود می آید که در نتیجه، میزان باروری بسیار کاهش یافته یا به کلی متوقف می شود. از راسته جوندگان تاکنون ۸ خانواده و ۶۹ گونه در ایران شناسایی شده است.

آن ها در آسیا، اروپا و امریکا یافت می شوند. جنس یوتامیاس شامل دو تحت جنس و 24 گونه است. یوتامیاس مترادف تامیاس (تک گونه تامیاس استریاتوس) است اگر چه در برخی مراجع این دو از یکدیگر تفکیک شده اند. تامیاس استریتوس شرق آمریکا و جنوب شرقی کانادا زندگی می­نماید. آنها به ندرت بعنوان یک حیوان خانگی نگهداری می­شوند. در اروپا و امریکا بیشتر سنجاب هایی که بعنوان حیوان خانگی نگهداری می­شوند از گونه يوتامياس سیبریکوس (تاماس سیبریکوس) است. منشا اصلی آنها نواحی سیبری، مغولستان، شمال و جنوب چین، کره و اکایدو می باشد.

سنجاب های تامیاس سیبریکوس دارای نوارهای سیاه و سفیدی بر روی پشت و اطراف چشم است. در حیات وحش، به رنگ قهوه ای تا خاکستری هستند و ناحیه شکمی آنها زرد تا سفید است. دمی پرپشت با موهای تیره که دارای نوک سفید می باشند. در اسارت رنگ­های متنوعی وجود دارند که شامل آلبينو، کرم و دو رنگ می باشد. در برخی از این رنگ­ها نوارهای موجود برروی بدن چندان واضح نیستند.

چشم جوندگان که در دو طرف صورت قرار گرفته اند موجب می شود که جلو و پشت خود را کاملاً ببینند و خطر را به سرعت حس نمایند. اندازه چشم­ها بسته به نوع زندگی آنها متفاوت است. در جوندگان حفار که اغلب زیرزمین زندگی می­نمایند چشم­ها کوچک و گاهی زیر پوست مخفی هستند ولی در اکثر جوندگان شبگرد چشم­ها درشت است. حس بویایی قوی در سنجاب سبب شده است تا از فواصل دور بوی غذا را حس نماید. غذای اصلی آنها را عمدتاً گیاهان تشکیل می­دهد، گاهی اوقات از موجودات زنده مانند حشرات و تخم پرندگان نیز تغذیه می نمایند، مواد غذایی اضافه را معمولاً در مکان های امنی انبار می کنند.

آن ها کف رو و روز فعالند. بعضی از سنجاب ها در فصول سرد و تابستان­های گرم به خواب فرو می روند. برخی سنجاب­ها تنها زندگی می­نمایند و تنها در فصل جفتگیری با سنجاب دیگری یافت می شوند و برخی گونه ها برای همیشه در کنار هم زندگی می نمایند و برخی دیگر در گروه هستند و به شکل گروهی زندگی می نمایند.

سنجاب جونده ای است با رنگ­ها و اشکال مختلف که علی رغم انتشار جهانی در مناطقی مانند اقیانوسیه، ماداگاسکار و نواحی جنوب آمریکای جنوبی کمیاب است. در کشور انگلستان عمدتاً گونه آسیایی (ژاپنی یا کره­ای) یافت می شود و احتمالاً جمعیت سنجاب های اولیه در آمریکا از بین رفته است و بیشتر سنجاب های موجود در آنجا از شبه جزیره کره وارد شده است.

سلسله: حیوانات ← شاخه: مهره داران ← زیرشاخه: پستانداران ← رده: جوندگان ← تحت رده: اسکيورومورفا ← خانواده: اسکیوریده ← جنس: تامیاس ← گونه ها: ۲۴ گونه

تا به حال ۴۰ خانواده و ۲۴ گونه ازآن ها در دنیا مورد شناسایی قرار گرفته است. ۵ جنس از ۵ گونه سنجاب در ایران وجود دارند که به دو گروه تقسیم می­شوند:

۱) سنجاب های زمینی که شامل سه جنس و گونه سنجاب کلاهی،  ناخن بلند و  پیر احمد می باشند. در سایر نقاط دنیا انواع دیگری از سنجاب های زمینی به نام­های سنجاب سیبری، سنجاب امریکایی با سیزده خط و سنجاب شرقی وجود دارند.

۲) سنجاب های درختی که شامل دو جنس و گونه سنجاب نخلی و سنجاب قرمز ایرانی می باشند. در سایر نقاط دنیا انواع دیگری از سنجاب های درختی به نام­های پریوست رنگی و سنجاب های غول آسای پرنده وجود دارند. هر ۵ گونه سنجاب های موجود در ایران از جمله سنجاب های روز گرد می باشند.

از نظر زیست محیطی با وجود بی ضرر بودن سنجاب ها ولی با مصرف غذای پرندگان و گاها تخریب لانه آنها و یا جویدن سیم های انتقال برق در جمعیت های انسانی و حیوانی مشکل آفرین می شوند. دشمنان طبیعی سنجاب ها، پرندگان شکاری و پستانداران گوشت­خوار مانند گربه های وحشی، روباه و سمور هستند.

در حال حاضر در ایران، سنجاب های زمینی از وضعیت مناسبی برخوردارند و حتی در برخی از مناطق به صورت آفت محصولات کشاورزی در آمده اند. سنجاب بلوچی نیز در زیستگاه محدود خود دارای جمعیت نسبتاً خوبی است. ولی جمعیت سنجاب ایرانی به علت قطع بی رویه درختان و جمع آوری میوه های بلوط توسط مردم، در حال کاهش است. همه ساله تعداد زیادی سنجاب ایرانی توسط قاچاقچیان شکار شده و به عنوان حیوانات خانگی در بسیاری از فروشگاه های حیوانات خانگی کشور به فروش می رسند. اغلب این سنجاب­ها به علت عدم فراهم نمودن شرایط مناسب در اسارت تلف می شوند و یا از قفس فرار می کنند. این سنجاب ها در صورت سازش با محیط جدید می توانند به صورت آفت درآیند.

دوره زندگی:

در سنجاب­ها طول عمر بسته به نژاد و شرایط زندگی (آزاد یا اسارت) آن متفاوت خواهد بود. میانگین طول دوره زندگی در اسارت بین ۸-۲ سال و در حیات وحش ۲۰-۸ سال است. حداکثر سن سنجاب خاکستری، سنجاب قرمز آمریکای شمالی و سنجاب پرنده جنوبی به ترتیب تا 9، 20 و 5/13 سال می رسد.

کاربردها:

پژوهش

از آن ها در پروژه تحقیقاتی استفاده می شود. شایان ذکر است که ویژگی های در این حیوان وجود دارد که آنرا برای انجام برخی پژوهش های پزشکی مناسب می نماید.

حیوانات خانگی

نگهداری از آن ها به عنوان حیوان خانگی از جمله موارد غير متداول در جهان می باشد. در کشور ما طی سال های اخیر استقبال زیادی از نگهداری سنجاب به عنوان حیوان دست آموز شده است که به نظر می رسد مهمترین دلایل آن زیبایی، شکل ظاهری، چثه کوچک، قیمت مناسب، هزینه پایین نگهداری و قابلیت دست آموز شدن این حیوان باشد. سنجاب­ها عموماً در روز فعال می باشند و حیوانات خانگی مناسبی برای کودکان محسوب می شوند. سنجاب ها را به آسانی می توان در دست نگهداری نمود و خیلی کم به انسان آسیب می­رساند. سنجاب­ها حیوانات خانگی تمیز، رام، دوست داشتنی اند که کمی به مراقبت های ویژه نیاز دارند.

طبیعت

سنجاب ها به علت فراوانی و پراکندگی زیاد، طعمه مناسبی برای پرندگان شکاری مانند سارگپه ها، سنقرها، جغدها، همچنین لک لک ها و پستاندارانی مانند راسو، گربه های وحشی و روباه به شمار می روند و بقای آنها را تضمین می نمایند. و از طرفی مانع پراکندگی وسیع این پستانداران می گردند. از سوی دیگر سنجاب­ها با جمع آوری و زیر خاک نمودن دانه ها نقش مهمی در تولید مثل برخی از گیاهان به عهده دارند. دانه های بلوطی که توسط سنجاب ایرانی جمع آوری و در زیر خاک پنهان می شوند، یکی از عوامل مهم تجدید حیات جنگل های بلوط غرب کشور به شمار می رود. در منطقه راسک بلوچستان، مردم بر این باورند که سنجاب بلوچی با خوردن حشرات مضر و انتقال گرده ها باعث باروری بیشتر نخلستان­ها می شود.

پوست

پوست سنجاب زمینی دارای ارزش تجاری است و می تواند بعنوان قطبی برای امرار معاش پرورش دهندگان و تجار در منطقه فراهم آورد.

مذاهب

در هندوستان سنجاب بلوچی مورد احترام مردم است، زیرا برخی بر این باورند که نوارهای روی پشت این حیوان، آثار انگشتان خدایان است که او را نوازش نموده اند.

این تجربه است که کمک می کند در هر تجارتی موفق شوید، ما بدون هیچ چشم داشتی تجربه خود را در اختیار شما خواهیم گذاشت
گروه تولیدی پژوهشی نیازی