برای آشنایی با دستگاه گوارش طیور و تأثیر مثبت تغذیه اولیه بر آن باید این را مد نظر داشت که اندام های گوارشی ان ها شامل پیش معده ، سنگدان ،روده باریک ، کبد می باشد .شناسایی غذا به وسیله حس بینایی در پرندگان صورت می گیرد. حس بویایی و چشایی اهمیت کمتری در شناسایی غذا دارند. حس لامسه در بعضی از پرندگان مثل غازها و مرغابیها نقش دارد. گرفتن غذا کار منقار می باشد. اگر چه عقاب از چنگال های خود برای نگهداشتن غذا استفاده می کند. منقار می تواند بر اساس شکلش غذا را له کرده یا خرد کند یا نرم کند یا ببرد یا پاره پاره یا تکه تکه بکند. غذا معمولاً به مدت بسیار کمی در منقار میماند، بجز در پلیکانها و مرغ دریایی که دارای منقار کیسه ای اند. در ادامه برای آشنایی با دستگاه گوارش طیور و تأثیر مثبت تغذیه اولیه بر آن نکات کلی را بیان میکنیم.
دستگاه گوارش
در دستگاه گوارش پرندگان نظیر سایر قسمت های دیگر بدن تغییراتی مناسب و هماهنگ برای پرواز به وجود آمده است، که شامل حداقل ساختن وزن، همچنین کاهش طول و حجم و قرار گیری دستگاه گوارش در قسمت مرکزی حفره بدن و وزن مناسب آن است. در محوطه دهان پرندگان به جای دندان ها و استخوان های مفصلی سنگین وزن و عضلات حجیم و وزین مخصوص جویدن که در خزندگان و پستانداران وجود دارند نوک، استخوان ها و عضلات مفصلی به مراتب سبکتر جایگزین شده اند.
به طور مثال چون پرندگان غذا را نجویده می بلعند، قطر مری در آنها به نسبت بزرگتر است تا بتواند عبور مواد غذایی بزرگ را آسان تر نماید. همچنین سنگدان آنها که دارای عضلات زیاد می باشد، در داخل بخش میانی توده وزنی بدن قرار گرفته اند. ولی تغییرات تطبیقی ایجاد شده و در روده باریک و روده بزرگ نسبت به سایر حیوانات کمتر می باشد. طول بخش های مختلف لوله گوارش بر حسب اندازه بدن پرنده، نوع غذای مصرفی و عوامل دیگر متفاوت است.
لوله گوارش پرندگان از نوک شروع شده و سپس دهان، زبان، حلق، مری، چینه دان، پیش معده، سنگدان، روده، روده های کور، راست روده، کلوآک و مخرج می باشد. اندامهای ضمیمه آن نیز شامل غدد بزاقی، کبد، صفرا، پانکراس و پلاکتهای پایر می باشند. دستگاه گوارش از نظر بافت شناسی با غشای مخاطی ممتدی از دهان تا مخرج پوشیده می شود. این غشاء مخاطی شامل درونی ترین لایه پوششی است که از سایش لوله گوارش با غذای عبوری و ورود عوامل بیماری زا جلوگیری می کند. بافت پوششی همچنین برای جذب انتقال
مواد مغذی و ممانعت از ورود مواد غير مغذی تخصصی شده است. سپس لایه ماهیچه ای شامل لایه درونی ماهیچهای حلقوی و لایه بیرونی ماهیچه ای صاف طولی است، که در حرکت دادن و مخلوط کردن غذا با شیرابه های هاضم ضروری می باشند، بیرونی ترن لایه، سروز است که به اندام های گوارشی استحکام ساختمانی داده و آنها را از اصطکاک محافظت می نماید.
اندام های گوارشی
الف: پیش معده
بزرگ شدگی مری بلافاصله قبل از اتصالش به سنگدان را پیش معده می گویند که قسمت اصلی معده پرندگان می باشد که اسید کلریدریک و پپسین ترشح می کند. این عضو دوکی شکل است که اندازه آن در انواع پرندگان متفاوت می باشد، مخاط پیش معده دارای غدد فراوانی از دو نوع اصلی می باشند. غدد لوله ای که مايع مخاطی ترشح می کنند و غدد معدی که از آنها اسید کلریدریک و پپسین ترشح می شود. به خاطر عبور سریع غذا از پیش معده مواد غذایی به میزان ناچیزی در این مکان هضم می شوند. این عضو از دو لایه عضلانی صاف حلقوی داخلی و طولی خارجی تشکیل شده است.
ب: سنگدان
عمل سنگدان خرد و له کردن مکانیکی غذا برای کاستن اندازه و افزایش سطح تماس آن می باشد. همچنین سنگدان به عنوان محلی برای عمل اسید کلریدریک و پپسین به کار می رود. در زمان خالی بودن بی حرکت است ولی به محض ورود غذا عضلات آن شروع به منقبض شدن می کنند و چون سنگدان حاوی مواد ساینده مانند؛ سنگریزه و شن است ذرات غذا در آن به راحتی کوبیده شده و به ذرات کوچکتری تبدیل می شوند. این عضو از دو جفت ماهیچه صاف در جهات متقابل هم به صورت نوارهای مشخص تشکیل شده که ابتدا و انتهای آنها به یک تاندون مدور متصل است که باعث حرکات دورانی و له کننده در حین انقباض میشوند.
ج: روده باریک
روده باریک در یک مرغ بالغ به طور متوسط 5/1 متر طول دارد و از سه بخش دوازدهه، ژژنوم و ایلئوم تشکیل شده است. اعمال روده باریک، هضم آنزیمی به کمک آنزیم های مترشحه از پانکراس و آنزیمهای مترشحه از جدار روده می باشد و جذب فرآورده های نهایی هضم را نیز بر عهده دارد. لایه های بافتی جدار روده از داخل به خارج شامل؛ لایه های مخاطی، ریز مخاطی، عضلاتی حلقوی داخلی و عضلانی طولی خارجی و در نهایت لایه سروزی است.
د: کبد
کبد جزو اندام های ضمیمه گوارشی می باشد و از دو لب تشکیل شده است. مجرای چپ کبدی به طور مستقیم به دوازدهه متصل می شود، در حالی که مجرای راست کبدی شاخه ای به کیسه صفرا می فرستد تا از آنجا به دوازدهه وارد گردد. وظیفه مهم تغذیه ای کبد متابولیسم مواد مغذی جذب شده و تولید اسید و نمکهای صفراوی است، صفرا یک مایع به نسبت چسبناک و زرد متمایل به سبز می باشد که وقتی وارد قسمت انتهایی دوازده می شود به هضم به خصوص هضم چربیها کمک می کند.
فیزیولوژی دستگاه گوارش پرندگان
بعضی از پرندگان حشره خوار غذا را به وسیله منقار خود در طی مسافت طولانی بدون اینکه آن را ببلعند حمل می کنند. بزاق حفره دهان کمی اسیدی (آمیلولیتیک) است، که در مرغ ها و غازها و پرندگان اهلی عموماً وجود دارد. در این نوع پرندگان چینه دان بعنوان یک عضو ذخیره کننده عمل می کند. عمل بعل در پرندگان مانند پستانداران به صورت حرکات موجی یا پریستالتیک نمی باشد. بدین خاطر که در پرندگان کام نرم و ماهیچه های حلقی و زبانی مناسب این حرکات وجود ندارد. عمل عبور غذا از حفره دهانی به مری یک عمل ناگهانی بوده و پس از آن دهانه مری بسته می شود، و سپس غذا توسط امواج پریستالتیک به چینده دان یا معده می رود. عمل موجی به شکل در مقایسه با پستانداران آهسته تر انجام می گیرد و در هر ثانیه 5/1 سانتیمتر جابجایی مواد غذایی را انجام میدهد.
برای توجیه فیزیولوژی نوشیدن آب در طیور باید ذکر کرد: از آنجایی که مدخل های بینی در بیشتر پرندگان بسته نمی شود و ماهیچه هایی جهت مکش آب در آن وجود ندارد، بنابراین حفره دهان را داخل آب کرده آن را پر می نماید و سر را بالا می برند تا بتوانند آب را به داخل مری هدایت کنند. البته کبوتر در این مورد استثناء می باشد، چرا که با بینی باز هم می تواند عمل نوشیدن آب را انجام دهد.
در مورد فیزیولوژی هضم غذا ذکر می شود، که ابتدا پیش معده و سنگدان پر می شوند و پس از اینکه این معده ها پر شد غذای اضافی جهت ذخیره سازی داخل چینه دان می شود. مایعات داخل دستگاه گوارش توسط غدد بزاقی موجود در مرک و مخاط چینه دان تأمین می گردد.
محتویات چینه دان تقریباً PH اسیدی دارد که حدوداً برابر ۵ است. چینه دان توسط اعصاب حرکتی یکی از شاخه های عصب واگ حمایت می شود. این عصب سرعت، کیفیت و میزان غذای عبوری داده شده از چینه دان می را کنترل می کند، غذاهای نرم معمولاً ابتدا از چینه دان عبور می کنند. از نظر ترشحی پیش معده دارای غلظت بالایی از اسید کلریدریک می باشد، که PH را تا حدود ۴ پایین می آورد ولی غلظت پپسین نسبتاً ضعیف است. حرکات پیش معده و سنگدان با هم هماهنگ نبوده و این حرکات دارای سرعت های متفاوتی می باشند.
حرکات موجی بخش پیش معده ای نسبتاً آرام و کند می باشد و در مرغ های گرسنه در حدود یک حرکت در دقیقه می باشد. بخش عضلانی معده (سنگدان) دارای سرعت و قدرت عضلانی حرکتی بالاتری در جهت خورد شدن و آسیاب مواد غذایی است. نسبت انقباض طبیعی سنگدان مرغ در حدود سه حرکت در دقیقه می باشد، اما این میزان می تواند چهار حرکت در دقیقه و در زمانی که غذای سفت خورده شده باشد به دو حرکت در دقیقه کاهش یابد. به علت واکنش های اسیدی در سنگدان سنگریزه های گرانیتی یا سیلیکاتی کلسیم محلول آنها به سرعت حل می شوند و از رودهها جذب می گردد. عمل سنگریزه ها در هضم خیلی کم نقش دارد. گرچه پرندگانی مثل مرغ و بوقلمون از این قاعده مستثنی می باشند. تأثير آنزیم و اسید بر روی غذا در پیش معده در پرندگان دانه خوار به میزان حداقل می باشد، به هر صورت بعد از عمل آسیاب سنگدان، اعمال آنزیمی بسیار قابل توجهی بر روی مواد غذایی اثر می کند.
تأثیر مثبت تغذیه اولیه بر دستگاه گوارش
برای آشنایی با دستگاه گوارش طیور و تأثیر مثبت تغذیه اولیه بر آن باید بدانیم که سلول های روده در اواخر هفته دوم انکوباسیون در سیستم گوارش جنین قابل ردیابی می باشند. این سلولها توانایی هضم و جذب کمی دارند و صرفاً قادر به جذب مولکولهای بزرگ می باشند. در همین زمان، آلبومین از طریق ارتباط خونی – آمنیونی و سپس بند ناف به ترتیب به سمت حفره ی آمنیوتیک و کیسه زرده جریان می یابد. آلبومین انتقال یافته به آمنیون توسط جنين بلع می شود و این نخستین تجربه هضم و جذب و جنین می باشد، که در نهایت منجر به شکل گیری سلول های روده جدید می گردد که جهت هضم و جذب تمایز بیشتری یافته اند.
عوامل زیادی بر طول دوره انکوباسیون موثرند. بعضی جوجه ها چند ساعت زودتر از بقیه از تخم در آمده و طی چند ساعت اولیه عمر خود از مصرف خوراک آغازین محروم می باشند. همانند اواخر دوره جنینی، جوجه جهت تأمین مواد مغذی مورد نیاز خود طی ۳-۲ ساعت روز اول پس از بیرون آمدن از تخم به محتویات کیسه زرده متکی می باشد. مواد مغذی باقیمانده در کیسه زرده به سرعت و از طریق غشای زرده به بدن جوجه انتقال می یابند. چربیها و آلبومین جزء اصلی مواد مغذی باقیمانده را تشکیل میدهند، و سایر مواد به میزان کمتری یافت می شوند. پس از ۴-۳ روز ذخایر زرده به طور کامل به مصرف رسیده، در آن زمان پاسخ جوجهها به نوع و کیفیت دان مصرفی از این زمان به بعد قابل مشاهده می باشد، لذا هر چه زودتر مصرف دان آغاز گردد، دستگاه گوارش جوجه ها سریع تر با مصرف مواد غذایی خارجی تطابق می یابد.
همچنین مشخص گردیده است که حضور مواد غذایی (مواد قندی، ویتامین ها، مواد معدنی، شروع جيره استارتر) بلافاصله پس از هچ در دستگاه گوارش باعث افزایش ترشح زرده به داخل روده کوچک می گردد و جذب زرده و انتقال آن به سیستم گردش خون را افزایش میدهد.
دستگاه گوارش جوجه در طول زمان جوجه کشی از نظر ساختاری کامل می شود اما کفایت لازم را برای جذب مواد مغذی ندارد. زیرا بسیاری از سلول های روده ای برای بلع ایمنوگلوبولینها تکامل یافته اند. طول پرزها و فعالیت آنزیم های روده ای با شروع تغذیه افزایش یافته و طی چند هفته کامل می شود.
تفاوت در بهره مندی از مواد غذایی، ناشی از شرایط دوره انتقالی سیستم گوارشی جوجه از دوره جنینی به خود اتکایی و یا به عبارت دیگر، تغذیه از ذخایر مادری تا تغذیه از منابع غذایی جهان خارج است. هر گونه بهبود در تغذیه جوجه های تازه ریخته شده، وابسته به شناخت دقیق مراحل رشد و نمو جنین و جوجه در روزهای بیست و یکم جنین و یک روز گی جوجه ای (بلافاصله قبل و بعد از در آمدن جوجه از تخم مرغ) میباشد. در این خصوص چگونگی تأمین مواد غذایی مورد نیاز جنین توسط مرغ مادر از اهمیت مشابه با تغییر و تمایز دستگاه گوارش جنین، طی دوره انکوباسیون برخوردار است.
با شروع مصرف اولین غذا پس از هچ جوجه ها باید تطابق متابولیکی را از منابع غذایی داخلی وابسته به زرده که غنی از لیپید است، به منابع غذایی خارجی غنی از کربوهیدارت و پروتئین انجام دهند، که این تطابق باعث تغییرات در دستگاه گوارش جوجه و منجر به شروع رشد سریع می گردد.
روده کوچک در فرآیند جذب مواد مغذی باید قادر به انتقال مقادیر کافی مواد به داخل گردش خون باشد، بنابراین پس از هچ تغییرات زیادی در اندازه روده و مورفولوژی آن رخ می دهد که بلافاصله پس از تولد جوجه وزن روده نسبت به وزن بدن به سرعت افزایش می یابد. پس جوجه هایی که بتوانند از تغذیه اولیه درست پس از هچ و یا حتی قبل از هچ استفاده نمایند رشد دستگاه گوارش در آنها سریع تر است، که در عملکردهای بعدی آنها تأثیر بسیاری دارد و باعث افزایش وزن بدن و مقدار عضله سینه بیشتر جوجه های گوشتی در انتهای دوره پرورش می شود و در همین راستا جوجه هایی که پس از هچ تا مدتی دسترسی به آب و غذا ندارند مجبور به استفاده از زرده و ذخایر بدن خود می گردند که کاهش رشد آتی آنها را به دنبال خواهد داشت.
روزهای قبل و بعد از هچ مرحله ای حیاتی برای رشد و پیشرفت جوجه های گوشتی به شمار می روند. در طول این مدت جوجه ها باید تطابق متابولیکی و فیزیولوژی برای مصرف مواد غذایی خارجی را به جای مواد باقیمانده زرده حاصل نمایند. جوجه های تازه هچ شده به سرعت ذخایر بدنی خود را برای رشد سریع دستگاه گوارش مصرف می کنند تا روده کوچک که مهم ترین ارگان برای هضم و جذب مواد غذایی می باشد، بتواند هر چه سریع تر ظرفیت جذب منابع غذایی را بدست آورد.
تماس اولیه جوجه ها با محیط پیرامون خطر بالقوه آلودگی با میکروارگانیسم های بیماری زا را به همراه دارد.
برای آشنایی با دستگاه گوارش طیور و تأثیر مثبت تغذیه اولیه بر آن این را بدانیم که دستگاه گوارش در سنین اولیه به طور کامل تکامل نیافته، غذا به کندی از آن عبور می کند. هر چه مواد مغذی مدت بیشتری در لوله گوارش باقی بمانند، میکروارگانیسم های محیط به خصوص آنهایی که همراه دان بلعیده شده اند، از این شرایط مطلوب سود برده، رشد بیشتری نموده و در نهایت منجر به عفونت های مزمن و مرگ و میر در گله خواهند شد.
قدرت هضم و جذب مواد غذایی به انتقال از مرحله جنینی به مرحله زندگی مستقل پس از خروج از تخم کمک می کند. با توجه به اهمیت اندام هایی مانند لوزالمعده، کبد و روده کوچک این اندام ها به سرعت پس از خروج از تخم توسعه می یابند. سرعت رشد روده کوچک در ۷-۳ روز اول به حداکثر خود رسیده سپس به تدریج این روند سریع کاهش می یابد، طول روده کوچک در هفته اول پس از تفريخ حتی در جوجه هایی که رژیم غذایی دارند افزایش می یابد. اما برای شروع رشد پرزهای روده، خوردن غذا لازم می باشد.
معمولاً روده جوجه ها تا ۲ هفته پس از در آمدن از تخم در هضم و جذب غذا کارایی زیادی ندارند. سلولهای رودهای که در هفته دوم انکوباسیون روی پرزها را می پوشانند برای جذب ایمنوگلوبولینها سازگاری یافته اند و در این زمان پرزها هیچ یک از هیدراتهای کربن لازم جهت انتقال فعال را در اختیار ندارند. ارتفاع ریز پرزهای روده ای تا ۱۰ روز قبل از در آمدن جوجه ها از تخم تغییر چندانی نکرده. از ۵ روز قبل از تفریخ به آرامی شروع به افزایش می کند و این رشد تدریجی تا ۱۰ روز ادامه می یابد که با شروع تغذیه رشد ریز پرزها روند سریع تری پیدا می کند. گونه هایی از جوجه ها که از نظر ژنتیکی به منظور روند سریع رشد ریز پرزها انتخاب شده اند، پس از خروج جوجه ها از تخم از حجم بیشتری پرز در روده ها برخوردارند، اما میزان تغییرات بعدی تفاوت چندانی با نژادهایی با رشد آهسته ریز پرزها نخواهند داشت.
تغذیه زود هنگام رشد روده ها و ظرفیت جذب آنها را تحریک می کند، زیرا روند به وجود آمدن سلولهای روده با ظرفیت هضم و جذب از شکاف های لیبرکون تشدید می شود. عدم تحریک غذایی به موقع باعث کوتاه و نازک شدن پرزهای روده جوجه ها حتی در سن ۶ هفتگی خواهد شد.
منبع مواد غذایی که در اختیار جوجه های تازه از تخم در آمده قرار می گیرد به تدریج از کیسه زرده به خوراک خورده شده تغییر می نماید. اگر چه قابلیت بهره گیری از هیدارت کربن جنین در سن ۱۸ روزگی انکوباسیون قابل ردیابی است، اما بخش بزرگی از این ظرفیت چند روز پس از خروج از تخم ایجاد می شود.
فسفولیپیدهای کبدی و رودهای رشد جنین و جوجه های تازه از تخم در آمده را افزایش می دهند. به نظر می رسد این مورد با هضم فسفولیپیدهای زرده قبل و بعد از خروج جوجه از تخم در ارتباط باشد. معمولاً قدرت جذب چربی های جیره در جوجه های تازه از تخم در آمده به خوبی توسعه پیدا نکرده است. مشخص شده است که بخشی از این مشکل به دلیل چرخه ناقص نمکهای صفراوی بین روده و کبد است
با افزایش سن لیپاز لوزالمعدي قدرت هضم چربی ها افزایش می یابد. اما به نظر نمی رسد که لیپاز به اندازه صفرا به عنوان یک محدود کننده در هضم چربی ها مطرح باشد. با اضافه کردن نمکها صفراوی به جیره و با افزودن میزان اسید چرب غیر اشباع جیره می توان هضم چربی ها را افزایش داد. گزارش ها حاکی از آن است که باید از افزودن اسیدهای چرب اشباع با شاخه طولانی به جیره جوجه های جوان خوداری کرد، در حالی که افزودن اسیدهای چرب غیر اشباع مطلوب می باشد.
افزایش هضم مؤثر که با افزایش سن صورت می گیرد، به موازات تنظیم سرعت عبور غذا در دستگاه گوارش تکامل می یابد. البته همراه با افزایش سه برابری در مصرف خوراک در ۱۰-۴ روزگی، یک کاهش ۳۰ درصدی در سرعت عبور مواد غذایی در دستگاه گوارش مشاهده میشود.
عدم تحریک غذایی به موقع باعث کوتاه و نازک شدن پرزهای روده جوجه ها حتی در سن ۶ هفتگی خواهد شد. در یک بررسی مشخص شده است، که تغذیه زود هنگام جوجه های گوشتی از اسید پروپیونیک و پروپیونات کلسیم می تواند بر رشد کل دستگاه گوارش به ویژه روده کوچک اثر مثبت بگذارد.
در آزمایشی مشخص گردید که افزودن ۲ درصد لاکتاز به جیره آغازین موجب افزایش وزن چینه دان میگردد. همچنین وزن روده های کور با جیره آغازین حاوی ۲۰ گرم بر کیلوگرم شکر افزایش و با جیره حاوی 40 گرم بر کیلوگرم پودر شیر کاهش یافت. در عین حال مکمل پودر شیر در جیره آغازین موجب افزایش وزن پیش معده گردید.
در مطالعه ای که جوجه ها برای ۴۸ ساعت گرسنگی و تشنگی را تحمل نمودند به منظور اندازه گیری قدرت جذب روده کوچک نسبت به مواد غذایی خارجی به مدت ۴ روز پس از هچ به جیره جوجه ها مکمل گلوکز، متیونین و اسید اولئیک همراه با یک ماده مرجع غير قابل جذب، افزوده گردید. سپس مشخص گردید که اسید چرب بالاترین درصد جذب در روده کوچک جوجه های جوان را دارد. بنابراین معلوم می گردد که اگر چه روده کوچک توانایی جذب کربوهیدرات و اسید آمینه را دارا می باشد، ولی نوع مواد جذب شده بستگی به برقراری شرایط مناسب از جمله سطح آنزیم های لوزالمعدی دارد، که احتمال دسترسی زود هنگام به مواد غذایی و یا عدم آن بر نوع مواد جذب شده، اثر می گذارد.
برای آشنایی با دستگاه گوارش طیور و تأثیر مثبت تغذیه اولیه بر آنآزمایش های بسیاری انجام شده که مشخص شده است در جوجه هایی که از ۴۸ ساعت تغذیه اولیه برخودار بوده اند، فعالیت آنزیم های تریپسین، آمیلاز و لیپاز روده ای در آنها زیاد شده، که همبستگی مستقیم با افزایش وزن دستگاه گوارش و افزایش وزن بدن دارند. اما در جوجه هایی که ۴۸ ساعت گرسنه بودند، فعالیت این آنزیم ها به مقدار بسیار کمی زیاد شد و افزایش فعالیت اصلی تا زمان دسترسی به غذا به تعویق افتاد.
یونسال و کاتلو در یک آزمایشی بیان کردند، جوجه هایی که بتوانند از تغذیه ی اولیه استفاده نمایند رشد دستگاه گوارش در آنها سریع تر است، که در عملکردهای بعدی آنها تأثیر بسیاری دارد.
در مطالعه ای جوجه ها به دو گروه تقسیم شدند که گروه اول بلافاصله پس از هچ دسترسی به آب و غذا داشتند ولی گروه دوم ۴۸ ساعت پس از هچ گرسنگی و تشنگی را تحمل نمودند. در گروه اول وزن روده کوچک افزایش یافت.
در تحقیقی آشوری و همکاران (۱۳۹۳) نشان دادند تغذیه زود هنگام با پروبیوتیک (پروتوکسین) و عسل میتواند باعث کاهش جمعیت باکتری های اشریشیاکلی و افزایش جمعیت باکتریهای اسید لاکتیک و کل جمعیت میکروبی شود.
نظرات کاربران
2:27:55 AM