یکی از اهداف اساسی جیره ­نویسی برای اسب اطمینان از دریافت میزان کافی ویتامین­ها و مواد معدنی توسط جیره پیشنهادی است. این مواد برای انجام بسیاری از واکنش­های بدن از تولید انرژی گرفته تا رشد سُم­ها ضروری هستند. کمبود یا سمّی بودن مواد معدنی و ویتامین­ها از نظر کلینیکی ممکن است خود را بسیار زود یا در مدت زمان طولانی نشان دهند. در این پست به بررسی مواد معدنی مورد نیاز اسب می پردازیم.

از نظر تئوری 5 درجه برای تأمین عناصر در جیره اسب وجود دارد:

1. تأمین ناقص: به وسیله نشانه­های کلینیکی تشخیص داده می­شود؛ به بیان دیگر اسب بیمار می­گردد.
2. فراهم کردن به اندازه کمتر از حدّ مطلوب: تغذیه کمتر از حدّ مطلوب عناصر، موجب تغییرات بیوشیمیایی در سوخت و ساز بدن اسب می­شود اما نشانه­های کلینیکی بروز نمی­کند. در نتیجه بدن نمی­تواند وظایف خود را به نحو شایسته­ ای انجام دهد. تشخیص این مرحله بسیار سخت و دشوار است زیرا حیوان کاملاً سالم به نظر می­رسد و هیچ گونه نشانه­ای از بیماری ندارد.این مسئله شاید در اثر عدم دقت و یا سوء تفاهم صاحبان اسب­ها رخ می­دهد که به گمان خویش مواد معدنی و ویتامین­ها را به اندازه کافی در اختیار دام­ هایشان قرار می­دهند.
3. فراهم کردن در حدّ مطلوب: در این حالت دام کاملاً سالم بوده و توانایی انجام تمامی وظایف خود را دارد.
4. فراهم کردن کمتر از حدّ مسمومیت: در این حالت نیز یک سری تغییرات بیوشیمیایی در سوخت و ساز بدن اسب ایجاد می­شود اما نشانه­ های کلینیکی بروز نمی­کند.
5. جذب در حدّ مسمومیت: در این حالت نشانه­های کلینیکی بروز خواهد کرد. بسیاری از مواد معدنی و ویتامین­ها نقش­های مضاعفی بازی می­کنند یا این که به طور متناوب کارکردهای ویژه ­ای دارند. بسیاری از عناصر ممکن است در جذب و دفع بعضی عناصر دیگر دخالت داشته باشند. بنابراین تغذیه بیش از حد یک ماده ممکن است یک سری کمبود مصنوعی دیگر را به وجود آورد و موجب بروز مشکلات متابولیکی گردد. برای نمونه می­توان به فسفر اشاره کرد که تغذیه بیش از حدّ آن، کمبود کلسیم را در پی خواهد داشت؛ یعنی حتی در حالتی که سطح کلسیم جیره، کافی و مناسب باشد فسفر به نحو مؤثری به کلسیم چسبیده و مانع استفاده بدن دام از آن می­گردد. تأثیرهای متقابل مواد معدنی به عنوان یک عامل مهم در تغذیه اسب محسوب می­شود و عدم موازنه آن­ها باعث بروز بسیاری از بی­ نظمی ­ها و اختلالات تغذیه­ای می­گردد.

صاحبان اسب­ها باید به نقش بحرانی مواد معدنی و ویتامین­ها در تغذیه آن­ها آگاهی کامل داشته باشند. آن­ها باید مراقب تغذیه بیش از حدّ ویتامین­ها و مواد معدنی بوده و از عواقب آن مطلع باشند.

زیرا نه تنها مصرف بیش از اندازه یک عنصر یا ویتامین از جذب برخی مواد دیگر جلوگیری می­کند، در برخی موارد نشانه­های مسمومیت نیز در دام بروز می­کند.

در این مورد به مس (Cu) اشاره کرد که در صورت وجود مقدار زیاد آن جیره، دام مسموم خواهد شد. سلنیم و مولیبدن نیز شبیه مس عمل می­کنند. با توجه به موارد یاد شده، افزودن پروتئین و مواد معدنی در هر جیره باید با دقت بسیار انجام گیرد و از مصرف برخی عناصر اجتناب گردد.

مواد معدنی

1-1: نقش مواد معدنی ضروری در بدن

عبارت «ضروری» تنها برای آن دسته از مواد معدنی به کار برده می­شود که در فرایندهای سوخت و ساز بدن اسب نقش مهمی دارند. تقسیم­بندی این مواد به عناصر پر مصرف و کم مصرف (تریس) بر اساس میزان غلظت آن­ها در بدن صورت گرفته است. عناصر کم مصرف، غلظتی کمتر از 50 میلی­گرم در هر کیلوگرم از بدن دارند.

2-1: مواد معدنی پرمصرف

1-2-1: کلسیم و فسفر

کلسیم و فسفر به جهت آن که کارکردهای آن­ها در بدن به هم مرتبط است، معمولاً با یکدیگر مورد بررسی قرار می­گیرند. این دو عنصر بخش­های اصلی بلورآپاتیت را که موجب استحکام و پایداری استخوان­ها و اسکلت بدن می­گردد تشکیل می­دهند. استخوان­ها معمولاً به عنوان ذخایر کلسیم و فسفر عمل می­کنند و در مواقع ضروری با آزاد ساختن آن­ها کمبود جیره را به صورت مقطعی برطرف می­سازند. همچنین کلسیم در انعقاد خون، تولید شیر، اعصاب و فعالیت ماهیچه­ها نقش اساسی داشته، گاهی به عنوان فعال کننده یا بازدارنده فعالیت آنزیم­ها عمل می­کند. نسبت کلسیم به فسفر در استخوان 2 به 1 بوده، اما نسبت آن­ها در بدن دام سالم 7/1 به 1 می­باشد. به واسطه نقش­های مهم حیاتی کلسیم در بدن، غلظت این عنصر در خون باید در محدوده مشخصی قرار داشته باشد. جیره­ های غنی از غلات و سبوس گندم حاوی فسفر زیاد و مقدار کمی کلسیم می­باشد که ممکن است منجر به بروز کمبود کلسیم گردد.

کمبود کلسیم و فسفر در جیره کرّه اسب­های در حال رشد معمولاً مانع رشد غضروف­های استخوانی و صفحه اپی­­فیز استخوان­های بلند گشته و در نهایت موجب بروز بیماری­های رشدی استخوانی می­گردد.

در اسب­های بالغ نیز نقصان این عناصر باعث لنگش و شکستگی استخوان­ها می­گردد. مقدار بسیار اندک کلسیم و فسفر در جیره که موجب کاهش شدید میزان ذخایر استخوانی گردد، در اسب­های جوان ریکتز یا نرمی استخوان و در حیوانات بالغ بیماری استئومالاسیا را موجب می­شود.

در یک بیماری دیگر، بافت فیبری استخوان­ها تحلیل رفته و دایماً مواد معدنی جایگزین می­گردد که در نتیجه استخوان­های صورت بسیار بزرگ می­شود؛ این بیماری سر بزرگ نام دارد. اسب­ها ممکن است طی فعالیت­های شدید بدنی در شرایط گرم مقدار زیادی از کلسیم را به صورت عرق از دست داده و دچار نوعی هیپوکلسمی گردند. در این موقع گرفتگی عضلانیف ناهماهنگی و لرزش همزمان دیافراگمی بروز می­کند.

اسب­ها روزانه به حدود 5 گرم کلسیم و 2 گرم فسفر به ازای هر 100 کیلوگرم وزن زنده بدن نیاز دارند تا بدن­ آن­ها از نظر مقدار از دست دادن این عناصر و جذب آن­ها از روده در حال تعادل بماند. در نتیجه برای حصول مقدار نیاز ذکر شده باید هر کیلوگرم جیره حدود 5/2 گرم کلسیم و 1 گرم فسفر داشته باشد.

میزان موجودی کلسیم در جیره 70 – 45 درصد می­باشد که مقدار فسفر در جذب آن توسط روده مؤثر می­باشد. بنابراین کلیه اسب­های بالغ حدود 23 گرم کلسیم و 18 گرم فسفر در جیره نیازمندند که می­توان آن را توسط 64 گرم سنگ آهک یا 60 گرم دی کلسیم فسفات تأمین نمود.

اگرچه پودر استخوان منبع مناسبی از کلسیم و پتاسیم به شمار می­رود ولی به جهت مشکلات ناشی از بیماری جنون گاوی معمولاً در تغذیه اسب توصیه نمی­شود.

فسفر به نحو مطلوبی هم از روده کوچک و هم  روده بزرگ جذب می­شود؛ در حالی که کلسیم تنها از طریق روده باریک جذب می­گردد. یادآوری این نکته لازم به نظر می­رسد که فسفر موجب کاهش جذب کلسیم می­گردد؛ به نحوی که فسفر در روده کوچک به کلسیم اجازه نمی­دهد تا در آنجا جذب بدن گردد و در نتیجه وارد روده بزرگ شده و بدون جذب شدن، از بدن خارج می­شود. سنگ آهک همان کربنات کلسیم است که تنها کلسیم را تأمین می­کند در حالی که دی­کلسیم فسفات هر دو عنصر را برای دام فراهم می­سازد.

2-2-1: منیزیوم (Mg)

منیزیوم با سوخت و ساز کلسیم و فسفر ارتباط داشته، به عنوان یک کوفاکتور و فعال کننده آنزیم­های مسیر سوخت و ساز پروتئین­ها، چربی­ها و کربوهیدرات­ها عمل می­کند. همچنین حضور این عنصر برای انجام سوخت و ساز طبیعی سلول­ها، اعصاب و ماهیچه­ها لازم می­باشد. کمبود این عنصر موجب کاهش فعالیت مغز و اعصاب، تشنج، گرفتگی عضلات و لرزش عضلانی می­گردد. یونجه، شبدر، سبوس و بذر بزرک منابع خوبی از منیزیوم هستند. همچنین می­توان این عنصر را به صورت پودر مگنزیت، کربنات منیزیوم یا سولفات منیزیوم در جیره مورد استفاده قرار داد.

3-2-1: پتاسیم (K)

عنصر پتاسیم در تنظیم مایعات بدن، تعادل اسید و باز، فعالیت اعصاب و ماهیچه­ها و سوخت و ساز کربوهیدرات­ها نقش اساسی دارد. البته کمبود این عنصر در بدن اسب به ندرت اتفاق می­افتد. زیرا علوفه تازه یا انبار شده (علوفه خشک) دارای مقادیر بالایی پتاسیم می­باشند.

در طی اسهال یا تعریق، مقداری از پتاسیم از بدن خارج می­گردد که باید توسط پتاسیم جیره جایگزین گردد. اسب­ها تحت شرایط کاری سخت، تمایل کمتری به مصرف علوفه خشک از خود نشان می­دهند؛ بنابراین مقادیری از پتاسیم که همراه عرق از بدن خارج می­شود توسط جیره به خوبی تأمین نمی­گردد. افزون یک الکترولیت مناسب در این مواقع برای جبران این عنصر، ضروری به نظر می­رسد.

2-2-1: سدیم (Na)

سدیم نیز همانند پتاسیم، در تنظیم مایعات بدن و تعادل اسید و باز مؤثر است. این عنصر همچنین در انتقال پیام­های عصبی، جذب قندها و اسیدهای آمینه از روده ایفای نقش می­کند. کمبود این عنصر موجب از دست رفتن آب بدن، رشد ضعیف و کاهش مصرف پروتئین­ها و انرژی هضم شده می­شود. اکثر خوراک­های مورد استفاده اسب از نظر سدیم فقیر بوده، باید این کمبود با افزودن نمک طعام به جیره یا قرار دادن سنگ نمک در آخور رفع گردد. جیره­ هایی در هر کیلوگرم حاوی 10-5 گرم نمک باشند، نیازمندی بدن به سدیم را برطرف می­سازند. اسب­های کاری روزانه 100 گرم نمک را به صورت عرق از دست می­دهند که این مقدار باید از طریق جیره در اختیار دام قرار گیرد.

5-2-1: کلر (CL)

کلر هم در تنظیم مایعات بدن همانند سدیم و پتاسیم دخالت دارد. البته زمانی که نیاز به سدیم برطرف گردد، بعید است که کمبود کلر رخ دهد.

3-1: عناصر کم مصرف

1-3-1: مس (Cu)

مس می­تواند با گوگرد و مولیبدن واکنش دهد. کمبود مس در گاوها را معمولاً به زیاد بودن مولیبدن در خاک مرتع مربوط دانسته­اند. اسب بهتر از گاو و گوسفند می­تواند کمبود مس را تحمل کند اما در صورت بروز آن، کم خونی، کندی رشد، بی رنگ شدن مو و کاهش وزن رخ خواهد داد و گاهی اوقات موجب بروز برخی بیماری­های استخوانی می­گردد. مس در تشکیل استخوان­ها، غضروف­ها، رنگیزه مو و بهره­گیری از آهن در ساخت هموگلوبین و گلبول­های قرمز خون بسیار مؤثر می­باشد.

میزان مس موجود در ماده خوراکی مستقیماً به مقدار آن به در خاک منطقه کشت، وابسته است. میزان این عنصر در دانه­ ها و فرآورده­های جانبی آن­ها بالا می­باشد. اخیراً نشانه­های به دست آمده است که آن چه در گذشته به عنوان سطح کافی مس در خون به شمار می­آمد، امروز بسیار پائین محسوب می­شود.

اسب­های مسابقه ­­ای در اثر کمبود این عنصر، عملکرد بسیار ضعیفی نشان می­دهند که می­توان با خوراندن مکمل حاوی مس بر این مشکل فایق آمد. نشخوارکنندگان مس را در کبد ذخیره می­سازند که در نتیجه، آن­ها را در مقابل مسمومیت ناشی از این عنصر حساس می­کند. اما کبد اسب در این مورد مقاومت بیشتری دارد و مقدار بسیار زیادی مس برای بروز مسمومیت لازم است. بنابراین 20 – 15 گرم مس در هر کیلوگرم غذای خشک با در نظر گرفتن ارتباط آن با عناصر دیگر و به منظور به حداکثر رساندن ابقای آهن برای اسب­های در حال رشد کافی است.

2-3-1: روی (Zn)

روی در سوخت و ساز سلول­ها حضور دارد و به عنوان فعال کننده یا بازدارنده آنزیم­ها ایفای نقش می­کند. این عنصر در بیش از 200 آنزیم به عنوان کوفاکتور حضور دارد؛ در نتیجه، کمبود آن تأثیرات فیزیولوژیکی بسیاری از جمله آسیب­های پوستی، کم اشتهایی و کاهش رشد را در پی خواهد داشت. نیاز روزانه اسب به روی کمتر از 500 میلی­گرم به ازای هر کیلوگرم وزن زنده بدن می­باشد. مقدار مصرف بالای روی در کارکرد مس دخالت کرده، لنگش و غیر طبیعی شدن استخوان­ها خصوصاً در ناحیه­ ای اپی­فیز را موجب می­شود. مخمّر، سبوس و جوانه غلات، منابعی غنی از روی می­باشد.

3-3-1: منگنز (Mn)

منگنز این فعال سازی آنزیم­های مورد نیاز در تشکیل غضروف­ها، دخالت دارد. زیاد شدن جذب این ماده از دریافت کلسیم جلوگیری می­کند و در نتیجه سبب غیر عادی شدن رشد استخوان­ها و ناتوانی جنسی می­گردد. سبوس گندم میزان مطلوبی از منگنز را داراست اما مقدار آن در علوفه­ها و گندمیان بسیار متغیر می­باشد.

4-3-1-4-2: آهن (Fe)

آهن برای ساخت هموگلوبین طبیعی و گلبول قرمز لازم و ضروری است و در نتیجه کمبود آن باعث کم خونی می­گردد. اکثر خوراک­های طبیعی، به جز شیر، دارای آهن هستند و به ندرت کمبود این عنصر روی می­دهد؛ مگر آن که اسب به شدت مبتلا به انگل باشد. هر کرّه اسب در حال رشد به 50 میلی­گرم و اسب­های بالغ به 40 میلی­گرم آهن در هر کیلوگرم ماده خشک نیاز دارند. استفاده از مکمل آهن موجب افزایش تعداد گلبول­های قرمز یا تراکم هموگلوبین نمی­شود بلکه موجب بروز مسمومیت و تداخل در کارکرد برخی عناصر کم نیاز می­گردد.

5-3-1: یُد (I)

یُد در سنتز هورمون تیروکسین که سرعت واکنش­های شیمیایی بدن را تنظیم می­کند دخالت دارد. افراط و تفریط در مصرف یُد موجب بروز ناهنجاری در سرعت واکنش­های سلولی می­گردد. همچنین چرخه فحلی مادیان غیر طبیعی می­شود و ممکن است آن­ها آبستن نشوند و یا کرّه ­های ضعیفی به دنیا آورند. در بسیاری از خوراک­ها مقدار ید پایین است که در نتیجه این عنصر باید به صورت مکمل به غذا افزوده شود. روزانه 2/0 – 1/0 میلی­گرم ید به ازای هر کیلوگرم خوراک باید به جیره دام افزوده شود.

6-3-1: سلنیم (Se)

سلنیم برای حفظ سلامتی بافت ماهیچه­ای بسیار ضروری است و ارتباطی تنگاتنگ با ویتامین E که محافظ غشاء سلولی است دارد. در صورتی که از روغن جگر ماهی کُد، روغن بزرک و روغن ذرت به میزان زیادی در جیره استفاده شود، نیاز دام به ویتامین E و سلنیم افزایش می­یابد. کمبود سلنیم در کرّه اسب­ها باعث رنگ پریدگی و ضعف عضلانی و در اسب­های بالغ موجب بروز بیماری ماهیچه سفید می­گردد.

این بیماری در اثر کمبود ویتامین E هم بروز می­کند. کمبود سلنیم در خون موجب می­شود که اسب­های مسابقه­ ای عملکرد و اجرای خوبی نداشته باشند. زیاده ­روی در مصرف سلنیم موجب بروز مسمومیت می­گردد که نشانه­های آن کم شدن موهای یال و دم، تغییر شکل سُم­ها، نرمی مفاصل، کم خونی، بی حالی و کاهش وزن می­باشد. اسب­ها روزانه به حدود 15/0 میلی­گرم سلنیم در هر کیلوگرم خوراک نیاز دارند.

البته نیاز اسب­هایی که در مرتع چرا می­کنند و یا از علوفه حاصل از زمینه­های فقیر از نظر سلنیم استفاده می­کنند، بیشتر خواهد بود.

در زمین­های غرقابی و تحت شرایط بارندگی­ های طولانی و دارای PH پائین، میزان سلنیم و بسیار اندک است. برای نمونه مراتع منطقه ولز انگلستان، شروب شایر، کرون وال شمالی و سواحل اسکاتلند از لحاظ سلنیم فقیر هستند. همچنین زمین­های شنی و سنگریزه ­ای مانند برخی مناطق ایالات متحده دارای سطوح سمّی سلنیم در خاک هستند. از منابع سلنیم می­توان به بذر کتان یا مکمل­های تجاری موجود در بازار اشاره نمود.

7-3-1: کروم (Cr)

عنصر کروم برای انجام سوخت و ساز طبیعی کربوهیدرات­ها لازم بوده و در بافت­هایی که نسبت به انسولین حساس هستند یافت می­شود. کروم مقاومت انسولین را کاهش داده و پاکسازی گلوکز را تحریک می­کند.

این ماده در غذای انسان­ها به مقدار زیادی یافت می­شود و موجب بروز چاقی شدید و بیماری دیابت می­گردد. البته این طور گمان می­رود که افزون مکمل کروم به سوخت و ساز انرژی در اسب­های نمایشی کمک نماید.

8-3-1: کبالت (Co)

کبالت برای ساختن ویتامین B₁₂ در روده و نیز فعالیت آنزیم­ها نقش مهمی دارد. کمبود این عنصر منجر به کاهش تولید ویتامین B₁₂ ، کم خونی، کاهش وزن و کاهش رشد می­گردد. اما از آنجایی که در اغلب مواد غذایی مقدار کمی از آن یافت می­شود، کمبود آن در اسب­ها به ندرت اتفاق می­افتد.

این تجربه است که کمک می کند در هر تجارتی موفق شوید، ما بدون هیچ چشم داشتی تجربه خود را در اختیار شما خواهیم گذاشت
گروه تولیدی پژوهشی نیازی